Η Αναγκαιότητα μιας Ολιστικής Προσέγγισης για τη Διαχείριση των Μη Εξυπηρετούμενων Δανείων

 Εισαγωγή:

Η διαχείριση των μη εξυπηρετούμενων δανείων (ΜΕΔ) δεν αποτελεί απλώς ένα ζήτημα χρηματοοικονομικής πολιτικής, αλλά έναν καθρέφτη των διαρθρωτικών αδυναμιών που χαρακτηρίζουν το σύγχρονο οικονομικό και πολιτικό σύστημα. Από τη χρηματοπιστωτική κρίση του 2008 έως τις επιπτώσεις των μνημονιακών πολιτικών στην Ελλάδα, η διαχείριση των ΜΕΔ έχει εξελιχθεί σε έναν μηχανισμό που αναδιανέμει πλούτο από τις κοινωνικές ομάδες προς τα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα, υπονομεύοντας θεμελιώδεις αρχές δικαιοσύνης και κοινωνικής συνοχής.

Ιστορικό υπόβαθρο:

Η κρίση αυτή δεν αναπτύχθηκε τυχαία. Η ιεροσυλία της αποσύνδεσης του δολαρίου από τον κανόνα του χρυσού το 1971 για τον ιδιοτελή σκοπό υποστήριξης του δολαρίου μετά από τον πόλεμο του Βιετνάμ σηματοδότησε την απαρχή μιας νέας εποχής χρηματοοικονομικής καινοτομίας, όπου η μόχλευση, τα παράγωγα προϊόντα πήραν κεντρική θέση σ’ ένα νέο χρυσοθηρικό κυνήγι, που συνεχίζει να σωρεύει ερείπια στον πλανήτη μέχρι σήμερα και θα συσσωρεύσει ακόμη περισσότερα. 

Η σταδιακή αποδόμηση του Κεϋνσιανού μοντέλου και η υιοθέτηση της μονεταριστικής λογικής των καταστροφέων της πλανητικής ισορροπίας, Hayek, Friedman, της ομάδας τους Mont Pellerin και των σύγχρονων ακολούθων τους, Fukuama, Rodrik, Scwab κλπ θεμελίωσαν ένα νέο νοσηρό παράδειγμα, το οποίο κορυφώθηκε με την κατάργηση του Glass-Steagall Act που απαγόρευε στις Τράπεζες εμπορικές δραστηριότητες από το 1929 και τη νομοθέτηση μετά από 60 χρόνια νέου θεσμικού πλαισίου, επέτρεψε την είσοδό τους στην αγορά και απορρύθμισε τις τραπεζικές δραστηριότητες τους.

Η σύγχρονη οικονομική και κοινωνική πραγματικότητα διαμορφώνεται από μια σειρά κρίσεων που αλληλοτροφοδοτούνται και ενισχύονται μεταξύ τους. Οι ίδιες διαρθρωτικές αδυναμίες και πολιτικές επιλογές που δημιούργησαν την κρίση των μη εξυπηρετούμενων δανείων (NPLs) έχουν συμβάλει στην εμφάνιση και ενίσχυση παράλληλων κρίσεων:

  • Κοινωνική κρίση: Διεύρυνση των ανισοτήτων, αποδυνάμωση της μεσαίας τάξης, και επιδείνωση των συνθηκών διαβίωσης μεγάλων τμημάτων του πληθυσμού.
  • Οικονομική κρίση: Υπερχρέωση, αποεπένδυση, και διαρκής ανακύκλωση κεφαλαίων σε μη παραγωγικούς τομείς.
  • Ενεργειακή κρίση: Εξάρτηση από ολιγοπωλιακές αγορές και αποτυχία σχεδιασμού βιώσιμων ενεργειακών πολιτικών.
  • Γεωπολιτική αστάθεια: Χρηματοπιστωτική ανασφάλεια και ανισορροπίες που εντείνουν διεθνείς εντάσεις.
  • Επισιτιστική κρίση: Διατάραξη εφοδιαστικών αλυσίδων και επιπτώσεις της οικονομικής κρίσης στη διαθεσιμότητα βασικών αγαθών.

Οι ανωτέρω κρίσεις είναι αλληλένδετες και ενισχύουν τη συστημική αστάθεια.

Οι εξελίξεις αυτές οδήγησαν σε συνεχείς κρίσεις, με κορυφαία την παγκόσμια χρηματοπιστωτική κρίση του 2008. Τα προγράμματα διάσωσης των τραπεζών που ακολούθησαν δεν επέλυσαν το πρόβλημα, αλλά το μετέφεραν στις κοινωνίες μέσω λιτότητας, αναδιανομής πόρων υπέρ του χρηματοπιστωτικού τομέα και εκποίησης περιουσιακών στοιχείων.

Η ελληνική πραγματικότητα:

Στην Ελλάδα, η εφαρμογή αυτών των πολιτικών είχε καταστροφικές συνέπειες. Η διαχείριση των ΜΕΔ μετατράπηκε σε έναν μηχανισμό μαζικής αναδιανομής περιουσίας, όπου δανειολήπτες, επιχειρήσεις και το ευρύτερο κοινωνικό σύνολο κλήθηκαν να πληρώσουν το τίμημα των χρηματοπιστωτικών λαθών. Οι τράπεζες, οι διαχειριστές δανείων και οι διεθνείς επενδυτές επωφελήθηκαν από ένα θεσμικό πλαίσιο που τους έδινε απόλυτο έλεγχο, ενώ το κράτος νομοθετούσε υπέρ τους, αγνοώντας τις επιπτώσεις στη δημοκρατία και την κοινωνική συνοχή.

Είναι σημαντικό να αναδειχτεί ότι τα μη εξυπηρετούμενα δάνεια (ΜΕΔ) αποτελούν μόνο την κορυφή του παγόβουνου. Τα υφιστάμενα πιστωτικά ανοίγματα των τραπεζών, όταν τα εξυπηρετούμενα πάψουν να εξυπηρετούνται, τροφοδοτούν αέναα τα ΜΕΔ, και ο όγκος τους στην Ελλάδα σήμερα υπερβαίνει τα 150 δισ. ευρώ, όπως ανακοινώνει η Τράπεζα της Ελλάδος.

Παράλληλα, παραμένουν στην αφάνεια, “κάτω από το χαλί”, τα πραγματικά μεγάλα πιστωτικά ανοίγματα που χαρακτηρίζονται ως χρηματοοικονομικά μέσα Level 2 και Level 3.

Η αναγκαιότητα μιας νέας προσέγγισης

Η προσέγγιση που ακολουθείται μέχρι σήμερα βασίζεται σε αποσπασματικές παρεμβάσεις, χωρίς ολοκληρωμένη ανάλυση της διασύνδεσής τους και των πραγματικών αιτιών τους. Οι δηλώσεις και τα μέτρα των κυβερνήσεων περί διάθεσης ελέγχου τους είναι μόνο στρουθοκαμηλικά ή και αθέμιτα, όπως συμβαίνει με το πρόγραμμα ΗΡΑΚΛΗΣ για τη χορήγηση δυσθεώρητων κρατικών εγγυήσεων σε κερδοσκοπικούς χρηματοπιστωτικούς φορείς, αποκρύπτοντας ότι αυτές συνοδεύτηκαν από σωρεία κρατικών ενισχύσεων, φορολογικών, δικαιϊκών, δικονομικών, μεταφορά κρατικών πόρων κατά παράβαση των κανόνων περί κρατικών ενισχύσεων, της εσωτερικής αγοράς και των ευρωπαϊκών προτύπων.

Όμως το πρόβλημα των ΜΕΔ δεν μπορεί να αντιμετωπιστεί με τις ίδιες πολιτικές που το δημιούργησαν. Απαιτείται μια νέα, ολιστική προσέγγιση που θα βασίζεται:

  1. Στην αναγνώριση της κοινωνικής διάστασης του προβλήματος και στη θεσμική προστασία των πολιτών.
  2. Στη διαφανή και δίκαιη διαχείριση των ΜΕΔ, με όρους που να διασφαλίζουν το δημόσιο συμφέρον.
  3. Στην αναθεώρηση του θεσμικού πλαισίου που διέπει τις τράπεζες, τις εταιρείες διαχείρισης δανείων και την κρατική παρέμβαση.
  4. Στην υιοθέτηση ενός μοντέλου πραγματικής οικονομικής ανάκαμψης, που δεν θα βασίζεται στη συνεχή αφαίμαξη των πολιτών αλλά στην παραγωγική ανασυγκρότηση.

 

Όραμα και Πρόταση

Η δημιουργία μιας οντολογίας για τα ΜΕΔ αποτελεί εργαλείο κλειδί για τη διαμόρφωση ενός νέου πλαισίου πολιτικής. Με την οργάνωση των δεδομένων, την ανάλυση των θεσμικών σχέσεων και τη χαρτογράφηση των επιπτώσεων, μπορούμε να προτείνουμε στοχευμένες λύσεις που θα ανατρέψουν τη μέχρι τώρα πορεία και ίσως επιτέλους οδηγήσουν στην αναγνώριση της ανάγκης δημιουργίας μιας νέας αφετηρίας. Που θα συνθέσει μια νέα Παγκόσμια Συμφωνία κατά το πρότυπο εκείνης της Bretton Woods, προσαρμόζοντάς την στις σημερινές συνθήκες. 

Η πρόταση δεν αποτελεί απλώς μια ακαδημαϊκή άσκηση, αλλά βάση για διάλογο με στόχο την ανάπτυξη τεκμηριωμένων πολιτικών προτάσεων που θα οδηγήσουν σε μια δικαιότερη  και ουσιαστική διαχείριση του προβλήματος στο σύνολό του στη βάση της σκέψης ανάπτυξης μιας οντολογίας που θα λειτουργήσει ως θεμέλιο για τη διαμόρφωση μιας συνεκτικής πολιτικής παρέμβασης.

Στόχος είναι να δημιουργηθεί ένα ενιαίο και διαλειτουργικό σύστημα γνώσης που θα επιτρέπει:

  1. Ακριβή χαρτογράφηση των κρίσεων: Αναγνώριση των βασικών παραμέτρων που συμβάλλουν στη δημιουργία και διαιώνισή τους.
  2. Διασύνδεση αιτίων και επιπτώσεων: Κατανόηση των αλληλεπιδράσεων μεταξύ των κρίσεων και των πολιτικών παρεμβάσεων.
  3. Αξιολόγηση μέτρων και πολιτικών: Συστηματική ανάλυση της αποτελεσματικότητας των προτεινόμενων λύσεων.
  4. Ανάπτυξη εργαλείων υποστήριξης αποφάσεων: Δημιουργία μηχανισμών πρόγνωσης και πρόληψης κρίσεων μέσω στοχευμένων πολιτικών προτάσεων.
Μεθοδολογία

Η υλοποίηση της οντολογίας θα βασιστεί σε:

  • Συλλογή και ανάλυση δεδομένων από εθνικούς και διεθνείς φορείς.
  • Ανάπτυξη ενός πολυεπίπεδου μοντέλου οντολογικής αναπαράστασης των κρίσεων και των παρεμβάσεων.
  • Ενσωμάτωση νομικών, οικονομικών και κοινωνικών δεδομένων ώστε να διασφαλιστεί η πολυδιάστατη προσέγγιση.
Αναμενόμενα Οφέλη

Η εφαρμογή αυτής της οντολογίας θα επιτρέψει τη διαμόρφωση ενός νέου πλαισίου πολιτικής που θα προλαμβάνει αντί να διαχειρίζεται παθητικά τις κρίσεις. Θα προσφέρει ένα ισχυρό εργαλείο για τη χάραξη στρατηγικών που δεν θα περιορίζονται σε στενά οικονομικά κριτήρια, αλλά θα λαμβάνουν υπόψη τις επιπτώσεις στην κοινωνία, τον ανταγωνισμό και τα ανθρώπινα δικαιώματα.

Η πρόταση αυτή αποτελεί μια καινοτόμο προσέγγιση που μπορεί να αλλάξει τον τρόπο με τον οποίο αντιμετωπίζουμε τις κρίσεις, διαμορφώνοντας μια πολιτική θεμελιωμένη σε δεδομένα και ολιστική ανάλυση.

Μιχαήλ Τσαγκατάκης

Μάρτιος 2025