Η ανάγκη για μια νέα συμφωνία Bretton Woods:

Eξήντα χρόνια πέρασαν από την ιστορική αντιπαράθεση του Χάρυ Ντέξτερ Γουάιτ, του εκπροσώπου των ΗΠΑ, και του Τζον Μέιναρντ Κέινς του ΗΒ που οδήγησε στο Bretton Woods στη δημιουργία των δύο βασικών οικονομικών και νομισματικών θεσμών, της Διεθνούς Τράπεζας και του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου, καθώς και του συστήματος σταθερών ισοτιμιών μεταξύ των νομισμάτων των χωρών που συμμετείχαν σε αυτό.

Χάρη στη συμφωνία που επιτεύχθηκε σ’αυτή τη διάσκεψη και με βάση την οπτική του κυρίαρχου παγκόσμιου συστήματος, την περίοδο της πολύ μεγάλης νομισματικής αστάθειας που περιλάμβανε υπερπληθωριστικές τάσεις με φυσικό επακόλουθο τις συχνές και μεγάλες μεταβολές στις συναλλαγματικές ισοτιμίες ακολούθησε μεγάλη ανάπτυξη του διεθνούς εμπορίου, οικονομική ανάπτυξη και επενδύσεων. Κοντολογίς στην ανάπτυξη του «κράτους ευημερίας», σε αντίθεση με την ανάπτυξη του «κράτους του πολέμου» του 19ου και των αρχών του 20ού αιώνα. Η ανάπτυξη του «κράτους ευημερίας» και η επίτευξη πλήρους απασχόλησης συνετέλεσε στην επίτευξη κλίματος κοινωνικής συναίνεσης μεταξύ των κοινωνικών εταίρων που, με τη σειρά του, βοήθησε στην επίτευξη υψηλών μακροοικονομικών επιδόσεων μέσα από αμοιβαίως επωφελείς συμφωνίες των εργατικών και των εργοδοτικών συνδικάτων.

Αν και η συμφωνία χαρακτηρίστηκε από την υπερίσχυση των προτάσεων του Χάρυ Γουάϊτ έναντι εκείνων του Κέϋνς οι οικονομικές συνέπειες της ειρήνης δημιούργησαν στις ΗΠΑ νευρικότητα και υφέρπουσα ανησυχία για το παρόν και κυρίως το μέλλον του διεθνούς νομισματικού συστήματος. Αιτία τα σοβαρά ελλείμματα που εμφάνιζαν οι ΗΠΑ στο ισοζύγιο πληρωμών, που οδηγούσε στην όλο και μεγαλύτερη φυγή συναλλαγματικών αποθεμάτων και χρυσού προς το εξωτερικό.  Η διατήρησή τους για καιρό προκάλεσε ανησυχίες και αμφιβολίες, αλλά ίσως και πανικό.

Οι πρώτοι τριγμοί στη συμφωνία Bretton Woods-ο πόλεμος του Βιετνάμ:

Έτσι, αντί για την αναζήτηση των πραγματικών αιτιών αυτής της εξέλιξης και την αντιμετώπισή τους, όπως π.χ ότι οφειλόταν σε μεγάλο βαθμό στη χρηματοδότηση του πολέμου του Βιετνάμ αλλά και στην επεκτατική δημοσιονομική πολιτική στις ΗΠΑ στο δεύτερο ήμισυ της δεκαετίας του ’60, λανθασμένες εφήμερες εμπνεύσεις και πολιτικές δημιούργησαν πιέσεις για υποτίμηση του δολαρίου και αναπροσαρμογή της ισοτιμίας του ως προς το χρυσό και σε σπασμωδικές ενέργειες. Αρκετές ευρωπαϊκές χώρες, με επικεφαλής τη Γαλλία, άρχισαν να ζητούν από τις ΗΠΑ την ανταλλαγή των (δολαριακών) συναλλαγματικών τους αποθεμάτων με χρυσό.  Οι ΗΠΑ αντιδρώντας στις αρχές της δεκαετίας του ’70 υπό τον Richard Nixon έθεσαν τέρμα στη μετατρεψιμότητα του δολαρίου σε χρυσό, θέτοντας έτσι τέλος στο καθεστώς των σταθερών συναλλαγματικών ισοτιμιών του Bretton Woods.

Η επικράτηση του μονεταρισμού / νεοφιλελευθερισμού (laissez fair)

Φυσιολογικά, ακολούθησαν τα επόμενα πλήγματα στη συμφωνία Bretton Woods:

• Η διαμάχη σχετικά με το ρόλο του κράτους και τη λειτουργία των αγορών μέχρι το 1970,
• oι οικονομικές συγκυρίες που σημάδεψαν τη δεκαετία του 1970,
• η επανεμφάνιση της ποσοτικής θεωρίας του χρήματος και η ανάδυση της Σχολής Οικονομικών του Σικάγο,
• η νεοφιλελεύθερη πολιτική των Thatcher και Reagan κατά τη δεκαετία του 1980 υπό τον μανδύα της ομάδας του Mont Pellerin (Hayek, Friedman κλπ),
• η καταστροφική πολιτική λιτότητας στην Ευρώπη, επιχρυσωμένη με «την ανάγκη μεταρρυθμίσεων»,
• οι επιλεκτικές απαλλαγές από τις απαγορεύσεις των κρατικών ενισχύσεων με κίβδηλα επιχειρήματα και κριτήρια, όπως στην περίπτωση της Γερμανίας.

Μια παρένθεση εδώ.   Το αποτέλεσμα της διάλυσης της βάσης και των αρχών της συμφωνίας του αναπόφευκτα οδηγεί σε μεγάλα ερωτηματικά για την περίοδο από την απόσυρση των ΗΠΑ το 1971 μέχρι και σήμερα, όσον αφορά το ρόλο, τις αρχές και τη λειτουργία των δύο θεσμών που δημιουργήθηκαν με τη συμφωνία Bretton Woods, του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου και της Παγκόσμιας Τράπεζας.

Ανεξάρτητα από τον προβληματισμό αυτό, η νέα τάξη πραγμάτων που εξελίχθηκε σύντομα οδήγησε σε νέες εξελίξεις και ανατροπές. Και σε πρώτα ερωτηματικά, αν αυτές οι εξελίξεις ήσαν απόρροια της σταδιακής εγκατάλειψης της συμφωνίας Bretton Woods, ή -συνδυαστικά -και άλλων ανώμαλων συνθηκών, όπως αναλογικά με τον πόλεμο στο Βιετνάμ, οι πόλεμοι στη Γιουγκοσλαβία, στο Ιράκ, στο Αφγανιστάν που με διάφορες μορφές συνεχίζονται μέχρι και σήμερα, με αμφίβολους /αμφισβητούμενους στόχους (ειρήνη, κυριαρχία, συμφέροντα).

Οι επιπτώσεις και τα μέτρα:

Οι πρώτες επιπτώσεις της διπλής ύφεσης σε Αμερική και Ευρώπη ήσαν και παραμένουν τραγικές.

Η σπονδυλική στήλη του νεοφιλελευθερισμού, οι τράπεζες και άλλοι μεγάλοι χρηματοδοτικοί οργανισμοί και χρηματιστήρια κατέρρευσαν. Αποκλεισμοί και παρατεταμένη ανεργία, αποτυχία των βασικών επιχειρήσεων, μείωση του καταναλωτικού πλούτου που εκτιμάται σε τρισεκατομμύρια δολάρια ΗΠΑ και η κάμψη της οικονομικής δραστηριότητας που οδήγησε στην μεγάλη ύφεση 2008 – 2012.  Αλλά, και στην επέκτασή της στην Ευρωπαϊκή κρίση δημοσίου χρέους. 

Έτσι, δημιουργήθηκαν, ταυτόχρονα, η ανάγκη λήψης άμεσων, βραχυπρόθεσμων (;) μέτρων για την αντιμετώπιση μιας ύφεσης -τσουνάμι, αλλά και μια βάση -ευκαιρία για την επίτευξη άλλων στόχων. Πολιτικών, κοινωνικών, οικονομικών, όπως ιδίως, αναδιανομής πόρων, ενίσχυσης κυριαρχίας, συσσώρευσης του κεφαλαίου και άλλα.

Μέτρων, είτε της λογικής ίσως σε σημαντικό βαθμό, του «πονάει χέρι, κόβει χέρι», είτε συστημικών με άλλους στόχους, όπως μόλις αναφέρθηκε.

Όπως, η αθρόα, χωρίς αντίκρυσμα έκδοση νέου χρήματος, η αξιοποίηση, ως εργαλείων, του χρυσού, νομισμάτων και πολύτιμων λίθων, αλλά και άλλων επικίνδυνων χρηματοδοτικών μέσων, (τίτλοι που υποστηρίζονται από περιουσιακά στοιχεία, που εξασφαλίζονται με υποθήκη ή με την παραλαβή ενυπόθηκων δανείων (MBS), πακετάρονται και προσφέρονται σε επενδυτές, private equity σε μετοχές, σύνθετα παράγωγα, μετοχές αλλοδαπών επιχειρήσεων, distressed debt). 

Όμως τα εμπόδια που θα’ πρεπε να υπερκεραστούν πολλά και σημαντικά.  Όπως, η ανάγκη αντιμετώπισης του άμεσου κινδύνου οριστικής κατάρρευσης των τραπεζών εξαιτίας της μεγάλης αδυναμίας διαχείρισης των Non Performance Loans (κόκκινα δάνεια).

Αυτό τουλάχιστον, εξωτερικεύεται μέχρι σήμερα και στην πραγματικότητα φαίνεται ν’ αποτελεί «κορυφή παγόβουνου» μόνο.

Σε μια χιμαιρική αναζήτηση ισορροπίας, ισοτιμιών και τρόπων επέκτασης της κρίσης που, όπως φαίνεται αυτοτροφοδοτείται, συνεχίζεται να σχεδιάζονται και εφαρμόζονται μέτρα, θεσμοί και πολιτικές που δεν φαίνεται ότι αποτελούν τις λύσεις, αλλά μόνο επιβράδυνσης μιας μεγάλης κρίσης που φαίνεται ήδη στον ορίζοντα.

Μακροπρόθεσμα μέτρα, όπως η σύνδεση των σημαντικότερων νομισμάτων με ελεύθερα κυμαινόμενη συναλλαγματική ισοτιμία μεταξύ τους, που επιτρέπει στις εθνικές κεντρικές τράπεζες να καθορίζουν ανεξάρτητα η μία από την άλλη τη νομισματική τους πολιτική, σύμφωνα με τους δικούς τους στόχους, αλλά μέσα στο πλαίσιο της πλήρους ελευθερίας της διεθνούς κίνησης κεφαλαίων, δεν φαίνεται ότι θα είναι αποτελεσματικά.

Το Ευρωπαϊκό Νομισματικό Σύστημα και ο Μηχανισμός Συναλλαγματικών Ισοτιμιών, που οδήγησε στη δημιουργία του ευρώ και τη συμμετοχή σε αυτό των νομισμάτων χωρών-μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης που εκχώρησαν ολοκληρωτικά την άσκηση της νομισματικής τους πολιτικής στην Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα (ΕΚΤ) και οδήγησαν, το ευρώ να έχει κυμαινόμενη ισοτιμία με το δολάριο και τα άλλα βασικά διεθνή νομίσματα (στερλίνα, γεν, ελβετικό φράγκο κλπ.) δεν φαίνεται ν’ απέδωσαν ή ότι μπορεί ν’ αποδώσουν, εξαιτίας των βαθύτερων αιτιών, που δυστυχώς δεν αναζητούνται.