Φυσικό & Δομημένο περιβάλλον

Η ελληνική θεσμική πραγματικότητα της προσβασιμότητας των ΑμεΑ στο Δομημένο Περιβάλλον:

Ο ν.4067/2012 (αρ. 26) θεσπίζει τις βασικές απαιτήσεις για την εφαρμογή της Σύμβασης των ΗΕ όσον αφορά την προσβασιμότητα χωρίς φραγμούς για τα άτομα με αναπηρία και τα εμποδιζόμενα άτομα σε δημόσια και ιδιωτικά κτίρια, υφιστάμενα ή νέα.

Παράλληλα όμως διατηρούνται σιωπηρά σε ισχύ αρχαίες νομοθετικές ρυθμίσεις και εξαιρέσεις, για τις οποίες η διαπίστωση αν και σε ποιο βαθμό εξακολουθούν να ισχύουν ή έχουν καταργηθεί λόγω δημοσίευσης νεότερων κανονιστικών διατάξεων αποτελεί «σταυρόλεξο για δυνατούς λύτες», όπως, μεταξύ άλλων, όσων υποσημειώθηκαν ήδη και ενδεικτικά των,

αρ.  52487, 8/16.11.2001 αποφάσεις  ΥΠΕΧΩΔΕ  «Ειδικές  ρυθμίσεις για την εξυπηρέτηση ΑμεΑ σε υφιστάμενα κτήρια»  και ειδικές ρυθμίσεις  για  την  εξυπηρέτηση  ατόμων  με  αναπηρία  σε  κοινόχρηστους  χώρους  οικισμών  που προορίζονται για την κυκλοφορία πεζών»,

με την αμφίβολη, λόγω έκδοσης μεταγενέστερων νομοθετημάτων ισχύος του συνόλου της ή ουσιώδους μέρους της  με αρ. 52907/28.12.2009 απόφαση ΥΠΕΚΑ  «Ειδικές  ρυθμίσεις  για  την  εξυπηρέτηση  ατόμων  με  αναπηρία  σε  κοινόχρηστους  χώρους  οικισμών  που προορίζονται για την κυκλοφορία πεζών»

με την επιφύλαξη μη εφαρμογής της προσβασιμότητας των κλίσεων και της κακής συναρµογής των οδών που τέµνονται, είτε λόγω της στενότητας ή ανυπαρξίας πεζοδροµίων, είτε επειδή πρόκειται για παραδοσιακούς οικισµούς που για να καταστούν προσβάσιµοι θα πρέπει να αλλοιωθούν ή να καταστραφούν οι προστατευόµενες διαµορφώσεις των κοινοχρήστων χώρων (λ.χ  σε κεντρική περιοχή της Αθήνας, µε πολλά καταστήµατα υγειονοµικού ενδιαφέροντος που κάνουν χρήση των κοινόχρηστων χώρων, επετράπη κατ’ εξαίρεση η µη συµµόρφωση µε τις παραπάνω διατάξεις για την προσβασιµότητα (υ.α 38527/2016).

Εκτιμάται, ότι η δαιδαλώδης νομοθεσία είναι αδύνατον να εφαρμοστεί εξαιτίας θεσμικών εμποδίων με αποτέλεσμα η χώρα μας με γνώση και πρόθεση παρελκύει την εφαρμογή των σχετικών προβλέψεων της Σύμβασης των Ηνωμένων Εθνών για την Αναπηρία, όπως αναδεικνύεται στη συνέχεια.

Ανεξάρτητα από την παρένθετη αυτή παρατήρηση σημειώνονται τα εξής, που συνθέτουν την εθνική νομοθεσία «διασφάλισης» της προσβασιμότητας και κινητικότητας των ατόμων με αναπηρία στο δομημένο περιβάλλον.

Ο απαρχαιωμένος κτιριοδομικός κανονισμός του 1989

αφ’ ενός περιέχει ελάχιστες (2) εξειδικευμένες αναφορές για τα δικαιώματα των Ατόμων με Αναπηρία και αφετέρου είναι ζήτημα αν και σε ποιο βαθμό ισχύει ενόψει νεότερων συναφών νομοθετημάτων,

Ο Οικοδομικός Κανονισμός και η συναφής νομοθεσία προστασίας του δομημένου περιβάλλοντος,

Τόσο ο προϊσχύσας, όσο και ο νέος (ΝΟΚ) αντιμετωπίζουν ουσιαστικά μόνο λεκτικά τα ζητήματα της προσβασιμότητας των ΑμεΑ στο δομημένο περιβάλλον.

Επικρατεί μια απίστευτη πολυνομία, αλληλεπικάλυψη προβλέψεων, ομιχλώδης καθορισμών αρχών και αρμοδιοτήτων με κύρια χαρακτηριστικά την εμμένουσα αέναη αναστολή ισχύος κρίσιμων διατάξεων για την εφαρμογή των αρχών της Σύμβασης των Ηνωμένων Εθνών για την αναπηρία και άλλων υπερεθνικών οργανισμών, την έλλειψη κλείδων εφαρμογής των προβλέψεων της εθνικής νομοθεσίας.  Τα χαρακτηριστικά αυτά σε συνδυασμό με την έλλειψη Εθνικής Στρατηγικής για την Αναπηρία καθιστούν ακόμη, 10 χρόνια μετά από την επικύρωση της Σύμβασης των Ηνωμένων Εθνών και παρά τις κατευθύνσεις της Ατζέντα 2030 των Ηνωμένων Εθνών και της Ευρωπαϊκής Στρατηγικής για την Αναπηρία 2030, παρά την ύπαρξη του Ευρωπαϊκού Πυλώνα για τα Κοινωνικά Δικαιώματα και του Σχεδίου Δράσης για την εφαρμογή του Ευρωπαϊκού Πυλώνα, αδύνατη ουσιαστικά την πρόσβαση των ατόμων με αναπηρία στο φυσικό και δομημένο περιβάλλον.

Για τον επιπρόσθετο λόγο, ότι αναστέλλονται με αμφίβολης νομιμότητας μεταβατικές διατάξεις οι προβλέψεις για την επιβολή κυρώσεων.

Ειδικότερα:

Η πρόσβαση στα δημόσια, ιδιωτικά κτίρια και κοινόχρηστους χώρους,

Είναι προφανές από την άποψη της Σύμβασης των Ηνωμένων Εθνών για την αναπηρία, ότι οι διαμορφώσεις αυτές θα έπρεπε ν’ αποτελούν συγχρόνως,

θεσμικό πλαίσιο οριζόντιων ενεργειών διασφάλισης της προσβασιμότητας, αλλά

και βάση θεμελίωσης και διασφάλισης εξατομικευμένων αξιώσεων, που ήδη μπορούν και δικαιούνται να προβάλλουν τα άτομα με αναπηρία εφαρμογής των αναγκαίων εύλογων προσαρμογών.

Η εθνική νομοθεσία προβλέπει, με τις βασικές διατάξεις των άρθρων 26 και της παρ.2 του άρθρου 27) του Νέου Οικοδομικού Κανονισμού (ΝΟΚ) ότι,

Νέα Κτίρια:

«..Στα νέα κτίρια και με ημερομηνία ισχύος 9.3.2021…

1.Στους χώρους των νέων κτιρίων εκτός των κτιρίων με χρήση κατοικίας, για τα οποία η άδεια δόμησης εκδίδεται από την έναρξη ισχύος του παρόντος, επιβάλλεται να εξασφαλίζεται:

α) η οριζόντια και κατακόρυφη, αυτόνομη και ασφαλής προσπέλαση από άτομα με αναπηρία και εμποδιζόμενα άτομα και η εξυπηρέτηση αυτών σε όλους τους εξωτερικούς και εσωτερικούς χώρους των κτιρίων, σύμφωνα με τις Οδηγίες Σχεδιασμού του Υπουργείου Περιβάλλοντος και Ενέργειας «Σχεδιάζοντας για Όλους»[1],

β) η πρόβλεψη προσβάσιμων σε άτομα με αναπηρία ή εμποδιζόμενα άτομα χώρων υγιεινής σε ποσοστό 5% των συνολικών χώρων υγιεινής για χρήση κοινού και οπωσδήποτε τουλάχιστον ένας ανά συγκρότημα χώρων υγιεινής, ο οποίος μπορεί να έχει μικτή χρήση (ανδρών/ γυναικών).

Οι παραπάνω προσβάσιμοι χώροι υγιεινής συνυπολογίζονται στον αριθμό χώρων υγιεινής που επιβάλλεται ανά χρήση από άλλες διατάξεις. Εφόσον τα παραπάνω κτίρια διαθέτουν χώρους στάθμευσης, τότε το ποσοστό 5% αυτών ή τουλάχιστον ένας θα διαμορφώνεται κατάλληλα για χρήση αναπηρικών αυτοκινήτων.

Υφιστάμενα κτίρια:

Περαιτέρω ορίζεται ότι  για νέα και υφιστάμενα κτίρια, που στεγάζονται φορείς του Δημόσιου Τομέα ή έχουν χρήσεις συνάθροισης κοινού, όπως χώροι συνεδρίων, εκθέσεων, μουσείων, συναυλιών, αθλητικών ή πολιτιστικών συγκεντρώσεων, ναοί, θέατρα, κινηματογράφοι, εστιατόρια, ζαχαροπλαστεία, καφενεία, κέντρα διασκέδασης, αίθουσες πολλαπλών χρήσεων, αίθουσες αναμονής επιβατών, τράπεζες, ανταλλακτήρια, χώροι προσωρινής διαμονής, εκπαίδευσης, υγείας και κοινωνικής πρόνοιας, δικαιοσύνης και σωφρονισμού, γραφείων και εμπορίου, βιομηχανίας και βιοτεχνίας, καθώς και στους χώρους στάθμευσης αυτοκινήτων και πρατηρίων καυσίμων, ιδιοκτήτες ιδιωτικών κτιρίων, ότι επιβάλλεται να γίνουν οι απαραίτητες διαμορφώσεις, ώστε οι λειτουργικοί χώροι τους να είναι προσπελάσιμοι από άτομα με αναπηρία ή εμποδιζόμενα άτομα.

Οι, κοινής χρή­σης, υπαίθριοι χώροι των οικοπέδων, στα οποία κα­τασκευάζο­νται τα κτί­ρια, επιβάλλεται να διαμορφώνονται κατάλληλα, εφόσον το επιτρέπει η μορφολογία του εδάφους, ώστε να χρησιμοποιούνται και από άτομα με αναπηρία ή εμποδιζόμενα άτομα, χωρίς φραγμούς.

2.Η δυνατότητα αυτόνομης και ασφαλούς προσπέλασης όλων των κτιρίων από άτομα με αναπηρία ή εμποδιζόμενα άτομα και η εξυπηρέτηση αυτών εξασφαλίζεται με προσβάσιμες οριζόντιες και κατακόρυφες οδεύσεις, που αρχίζουν από τη στάθμη του πεζοδρομίου και φτάνουν μέχρι την πόρτα του ανελκυστήρα και τους εσωτερικούς και εξωτερικούς χώρους των κτιρίων αυτών και αποτελούνται από στοιχεία κατάλληλων προδιαγραφών, όπως ράμπες, αναβατόρια, ανελκυστήρες, με την πρόβλεψη προστατευμένων προσβάσιμων χώρων αναμονής σε περίπτωση έκτακτων αναγκών σε κάθε όροφο σε αναλογία ένας χώρος με μία θέση αμαξιδίου, όταν ο πληθυσμός του ορόφου είναι μικρότερος από διακόσια (200) άτομα ή ένας (1) χώρος με δύο θέσεις αμαξιδίου, όταν ο πληθυσμός του ορόφου είναι μεγαλύτερος από διακόσια (200) άτομα.

1. Για τα κτίρια με χρήση κατοικίας που ανεγείρονται μετά την έναρξη ισχύος του ΝΟΚ, επιβάλλεται να εξασφαλίζεται η αυτόνομη και ασφαλής οριζόντια και κατακόρυφη προσπέλαση από άτομα με αναπηρία ή εμποδιζόμενα άτομα σε όλους τους εξωτερικούς και εσωτερικούς κοινόχρηστους χώρους των κτιρίων κατοικίας, καθώς και η διασφάλιση συνθηκών εύκολης μετατρεψιμότητας των κατοικιών σε κατοικίες μελλοντικών χρηστών με αναπηρία/ εμποδιζόμενων ατόμων, χωρίς να θίγεται ο φέρων οργανισμός του κτιρίου.

Στις περιπτώσεις που δεν υφίσταται απαιτούμενη συναίνεση των συνιδιοκτητών, οι ανωτέρω διαμορφώσεις δύναται να πραγματοποιηθούν από τον ενδιαφερόμενο και με δαπάνες του, χωρίς τη συναίνεση των λοιπών συνιδιοκτητών, κατά παρέκκλιση των προβλεπόμενων στον Κανονισμό του κτιρίου, κατόπιν απόφασης της Κεντρικής Επιτροπής Προσβασιμότητας του άρθρου 19 του ν. 4495/2017 (Α’ 167), που εκδίδεται μετά από σχετική αίτηση του ενδιαφερόμενου, η οποία συνοδεύεται από:

α) πρόσκληση των λοιπών συνιδιοκτητών για την διατύπωση απόψεων προς την Επιτροπή, τα αποδεικτικά κοινοποίησής της,

β) τεχνική έκθεση μηχανικού, με την οποία τεκμηριώνεται ότι η προτεινόμενη διαμόρφωση δεν παρεμπο­δίζει τη λειτουργία των κοινόχρηστων μερών της πολυκατοικίας και των ιδιοκτησιών και

γ) μελέτη στατικής επάρκειας, που αποδεικνύει τη στατική επάρκεια του κτιρίου μετά τις προβλεπόμενες διαμορφώσεις. Αν από την μελέτη στατικής επάρκειας προκύψει ότι απαιτούνται στατικές ενισχύσεις, αυτές πραγματοποιούνται μονομερώς με δαπάνη του ενδιαφερομένου, με την προϋπόθεση ότι οι επεμβάσεις αυτές περιορίζονται εντός του χώρου που έχει την υποχρέωση διαμορφώσεων.

1. Με την Απόφαση ΥΠΕΝ/ΔΕΣΕΔΠ/65826/699/2020 καθορίζονται τεχνικές οδηγίες προσαρμογής υφιστάμενων κτιρίων και υποδομών για την προσβασιμότητα αυτών σε άτομα με αναπηρία και εμποδιζόμενα άτομα, σύμφωνα με την ισχύουσα νομοθεσία.

Όμως η αρχική προθεσμία ολοκλήρωσης μέχρι το 2020 των διαμορφώσεων σύμφωνα με τις τεχνικές οδηγίες προσαρμογής υφιστάμενων κτιρίων και υποδομών της Υπουργικής Απόφασης ΥΠΕΝ/ΔΕΣΕΔΠ/65826/699/2020 ΦΕΚ 2998/Β/ 20-7-2020 παρατάθηκε ήδη μέχρι την 31η.12.2022 με παράλληλη διατήρηση της αναστολής των κυρώσεων και μάλιστα αναδρομικά από την 1η.1.2021.

Για τα κτίρια όπου στεγάζονται φορείς της παρ. 1 του άρθρου 14 του ν. 4270/2014 η αναστολή των κυρώσεων ισχύει σύμφωνα με τις προϋποθέσεις της παρ. 10 (σχετική  η διευκρινιστική ΥΠΕΝ ΕΓΚΥΚΛΙΟΣ ΑΜΕΑ Αθήνα, (Α.Π οικ. 42382/16. 07.2013)

1. Για την υλοποίηση των απαραίτητων διαμορφώσεων προσβασιμότητας σε άτομα με αναπηρία ή εμποδιζόμενα άτομα των κτιρίων όπου στεγάζονται φορείς της παρ. 1 του άρθρου 14 του ν. 4270/2014, δημιουργείται από το Υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας ηλεκτρονική πλατφόρμα καταγραφής στοιχείων προσβασιμότητας. H ανάπτυξη, λειτουργία και συντήρηση της ανωτέρω ηλεκτρονικής πλατφόρμας ανατίθενται στο Τεχνικό Επιμελητήριο Ελλάδας.
2. Οι απαιτούμενες εργασίες, προκειμένου τα υφιστάμενα κτίρια να καταστούν προσβάσιμα από άτομα με αναπηρία ή εμποδιζόμενα άτομα, εφόσον δεν εμπίπτουν στην παρ. 1 του άρθρου 30 του ν. 4495/2017, εκτελούνται μετά από έκδοση έγκρισης εργασιών δόμησης μικρής κλίμακας της περ. (β) του άρθρου 28 του ν. 4495/2017, ανεξαρτήτως προϋπολογισμού του έργου.

Με απόφαση του Υπουργού Περιβάλλοντος και Ενέργειας έχουν καθοριστεί καθορίζονται τα απαιτούμενα δικαιολογητικά και κάθε άλλο ειδικότερο ζήτημα σχετικό

1. Τα επιμέρους σημεία αναφοράς για την εφαρμογή της Σύμβασης των ΗΕ για τα Δικαιώματα των ΑμεΑ και του Προαιρετικού Πρωτοκόλλου, όπως αυτά ορίζονται στο άρθρο 71 του ν. 4488/2017, οφείλουν μέχρι την 30η.9.2021 (ήδη μετά από παράταση, 31.12.2022) να καταχωρίσουν στην ανωτέρω ηλεκτρονική πλατφόρμα καταγραφής προσβασιμότητας τα στοιχεία των κτιρίων του Δημόσιου Τομέα και να έχουν ολοκληρωθεί και οι απαραίτητες διαμορφώσεις των κτιρίων, ώστε οι λειτουργικοί χώροι τους να είναι προσπελάσιμοι από άτομα με αναπηρία ή εμποδιζόμενα άτομα.
2. Περαιτέρω προβλέπεται ότι καταρτίζεται από το Τεχνικό Επιμελητήριο Ελλάδας και εγκρίνεται από το Υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας Ηλεκτρονικό Μητρώο Ελεγκτών Προσβασιμότητας (εφεξής αποκαλούμενο ως «Μητρώο»), υπό τη μορφή ηλεκτρονικής βάσης δεδομένων, για την υλοποίηση του ελέγχου προσβασιμότητας σε άτομα με αναπηρία ή εμποδιζόμενα άτομα των κτιρίων στα οποία στεγάζονται οι φορείς του Δημόσιου Τομέα.

Ο έλεγχος προσβασιμότητας πραγματοποιείται, κατόπιν αυτοψίας, από Ελεγκτές Προσβασιμότητας, εγγεγραμμένους στο Μητρώο του προηγούμενου εδαφίου, οι οποίοι συντάσσουν πόρισμα ελέγχου για το επίπεδο προσβασιμότητας των ανωτέρω κτιρίων σε άτομα με αναπηρία ή εμποδιζόμενα άτομα.

Το Μητρώο ορίζεται ότι υποστηρίζεται από πληροφοριακό σύστημα, το οποίο ακολουθεί κανόνες και πρότυπα για τη διασύνδεση και διαλειτουργικότητα με τρίτα πληροφοριακά συστήματα, σύμφωνα με το Παράρτημα II της υπό στοιχεία ΥΑΠ/Φ.40.4/1/989/2012 από­φασης του Υφυπουργού Διοικητικής Μεταρρύθμισης και Ψηφιακής Διακυβέρνησης (Β’ 1301), και ιδίως με την ηλεκτρονική πλατφόρμα καταγραφής προσβασι­μό­τητας του Υπουργείου Περιβάλλοντος και Ενέργειας. Η υλοποίηση, η τεχνική διαχείριση και η συντήρηση του ως άνω πληροφοριακού συστήματος έχει ανατεθεί στο Τεχνικό Επιμελητήριο Ελλάδας.

Στο Μητρώο εγγράφονται αυτοδίκαια οι ήδη εγγεγραμμένοι στο Ηλεκτρονικό Μητρώο Ελεγκτών Δόμησης, το οποίο έχει καταρτιστεί και λειτουργεί σύμφωνα με το άρθρο 14 του ν. 4030/2011 (Α’ 249), και την υπο στοιχεία ΥΠΕΝ/ΔΕΣΕΔΠ/54336/486/23.8. 2018 απόφαση του Υπουργού Περιβάλλοντος και Ενέργειας (Β’ 3584), καθώς και κάθε ενδιαφερόμενος μηχανικός εγγεγραμμένος στα Μητρώα του Τ.Ε.Ε. με δικαίωμα εκπόνησης μελέτης ή επίβλεψης κτιριακών έργων (εφεξής αποκαλούμενοι ως «Ελεγκτές Προσβασιμότητας»), σύμφωνα με τις κείμενες διατάξεις και τα αναφερόμενα στην περ. (ε) της παρ. 3 του άρθρου 4 της προαναφερθείσας υπουργικής απόφασης.

Με κοινή απόφαση των Υπουργών Περιβάλλοντος και Ενέργειας και Οικονομικών καθορίζονται το περιεχόμενο του Μητρώου, η διαδικασία εγγραφής, τήρησης και πρόσβασης σε αυτό, η διαδικασία ορισμού και επιλογής και ο αριθμός των ελεγκτών προσβασιμότητας ανάλογα με την επιφάνεια και τη χρήση του κτιρίου, το ύψος και η διαδικασία αποζημίωσης των ελεγκτών προσβασιμότητας για τους διενεργούμενους ελέγχους, η κατηγοριοποίηση των αποτελεσμάτων του ελέγχου, το πρότυπο του πορίσματος ελέγχου και κάθε άλλο ζήτημα σχετικό με την εφαρμογή του.

1. Με κοινή απόφαση των Υπουργών Υποδομών και Μεταφορών, Εσωτερικών, Οικονομικών και Περιβάλλοντος και Ενέργειας ορίστηκε ότι, δύναται να ανατεθεί στο Τεχνικό Επιμελητήριο Ελλάδας η δημοπράτηση των έργων διαμόρφωσης συνθηκών προσβασιμότητας των υφιστάμενων, πριν από την ισχύ του ν. 4067/2012, κτιρίων όπου στεγάζονται φορείς του Δημόσιου Τομέα, είτε μεμονωμένων είτε κατά ομάδες. Δεν είναι γνωστό αν και ποιες σχετικές πρωτοβουλίες έχουν αναληφθεί, ούτε αν η ΚΥΑ έχει εκδοθεί.

Εξαιρέσεις προσβασιμότητας

Σημαντικές εξαιρέσεις εισάγονται με το άρθρο 27 του ΝΟΚ που αμβλύνουν την προστασία των ατόμων με αναπηρία.  Σημειώνεται πάντως, ότι υπάρχει έδαφος αμφισβήτησης των εξαιρέσεων είτε με την αναφορά στις αρχές που διέπουν την προσβασιμότητα στο φυσικό και δομημένο περιβάλλον, είτε με την επίκληση της ανάγκης να επιβληθεί εύλογη προσαρμογή σε εξατομικευμένη βάση.

Ειδικά για τα υφιστάμενα κτίρια, επιτρέπεται κατ’ εξαίρεση η πρόβλεψη ανελκυστήρα με τις ελάχιστες εσωτερικές διαστάσεις θαλάμου που προβλέπει το πρότυπο ΕΛΟΤΕΝ 8170 «Κανόνες ασφάλειας για την κατασκευή και την εγκατάσταση ανελκυστήρων Ειδικές εφαρμογές για ανελκυστήρες επιβατών και αγαθών Μέρος 70:Προσιτότητα σε ανελκυστήρες ατόμων περιλαμβανομένων και ατόμων με ειδικές ανάγκες» για έναν χρήστη αναπηρικού αμαξιδίου και ενός τουλάχιστον προσβάσιμου σε άτομα με αναπηρία και εμποδιζόμενα άτομα χώρου υγιεινής με κοινή χρήση ανδρών/γυναικών.

Υφιστάμενα κτίρια με χρήσεις εμπορίου και γραφείων, εκτός των κτιρίων που στεγάζουν γραφεία υπηρεσιών του δημόσιου και ευρύτερου δημόσιου φορέα, νομικών προσώπων δημοσίου δικαίου, νομικών προσώπων ιδιωτικού δικαίου, οργανισμών τοπικής αυτοδιοίκησης πρώτης και δεύτερης βαθμίδας, καθώς και καταστήματα υγειονομικού ενδιαφέροντος με ανάπτυγμα τραπεζοκαθισμάτων στον εσωτερικό ή εξωτερικό χώρο, με μικτό εμβαδόν μικρότερο από εκατό (100) τ.μ. μπορούν να εξαιρεθούν μόνο από την υποχρέωση δημιουργίας προσβάσιμων χώρων υγιεινής για το κοινό, εφόσον αυτό προκαλεί δυσανάλογη επιβάρυνση στους ιδιοκτήτες τους.

Ειδικότερα θέματα που αφορούν στην προσαρμογή των παραπάνω κτιρίων ρυθμίζονται με απόφαση του Υπουργού Περιβάλλοντος και Ενέργειας και του κατά περίπτωση αρμόδιου Υπουργού.

Με την ΥΑ 38527/2016,ΦΕΚ Β΄2780/05.09.2016 θεσπίζονται εξαιρέσεις για πολλά καταστήµατα υγειονοµικού ενδιαφέροντος που κάνουν χρήση των κοινόχρηστων χώρων, συµµόρφωση µε τις παραπάνω διατάξεις για την προσβασιµότητα.

Εξαιρούνται από την υποχρέωση διαμορφώσεων για τη διασφάλιση φυσικής πρόσβασης χρήστη αναπηρικού αμαξιδίου:

α) τα κτίρια που έχουν μοναδική πρόσβαση σε δρόμο με βαθμίδες ή βρίσκονται σε οικόπεδα στα οποία η ελάχιστη διαφορά στάθμης του φυσικού εδάφους στην οικοδομική γραμμή από την επιφάνεια του πεζοδρομίου είναι μεγαλύτερη από 2,50 μ., ή το πεζοδρόμιο έμπροσθεν αυτών έχει πλάτος μικρότερο του 0,70 μ. (μη συμπεριλαμβανομένου του κρασπέδου), μέχρι να διαμορφωθεί ο εξωτερικός κοινόχρηστος χώρος κίνησης πεζών,

β) τα κτίρια, των οποίων η προσαρμογή δεν είναι δυνατή χωρίς να θίγονται οι δοκοί και οι στύλοι τους ή απαιτείται να πραγματοποιηθούν άλλες σοβαρές παρεμβάσεις στον φέροντα οργανισμό τους, οι οποίες δύνανται να επηρεάσουν τη στατική επάρκειά του, όπως τεκμηριώνεται με Τεχνική Έκθεση Μηχανικού, κατόπιν απόφασης της Περιφερειακής Επιτροπής Προσβασιμότητας του άρθρου 18 του ν. 4495/2017,

γ) τα κτίρια των οποίων η προσαρμογή θα προκαλούσε δυσανάλογη οικονομική επιβάρυνση για τον υπόχρεο ή τους υπόχρεους εξαιρουμένων αυτών που στεγάζονται υπηρεσίες του Δημοσίου, νομικά πρόσωπα δημοσίου δικαίου, νομικά πρόσωπα ιδιωτικού δικαίου του ευρύτερου δημόσιου τομέα, κοινωφελείς οργανισμοί, οργανισμοί τοπικής αυτοδιοίκησης πρώτης και δεύτερης βαθμίδας κατόπιν απόφασης της Περιφερειακής Επιτροπής Προσβασιμότητας του άρθρου 18 του ν. 4495/2017.

Με την ίδια απόφαση η Περιφερειακή Επιτροπή Προσβασιμότητας δύναται να επιβάλλει εφαρμογή μέτρων εναλλακτικής εξυπηρέτησης των ατόμων με αναπηρία ή εμποδιζόμενων ατόμων. Η προσωρινή εξαίρεση έχει διάρκεια 3 έτη. Μετά τη λήξη της διάρκειας ισχύος της εξαίρεσης δύναται να επανυποβάλλεται σχετικό αίτημα.

Με απόφαση του Υπουργού Περιβάλλοντος και Ενέργειας καθορίζονται τα κριτήρια δυσανάλογης επιβάρυνσης.

Εξαιρούνται από την υποχρέωση αντίστοιχης διαμόρφωσης πρόσβασης στους πάνω από το ισόγειο ορόφους ή τους εσωτερικούς εξώστες ή αναβαθμούς τα κτίρια που αναφέρονται στην παράγραφο 1, εφόσον:

αα) το εμβαδόν των εσωτερικών εξωστών ή αναβαθμών αποτελεί ποσοστό μέχρι 50% του εμβαδού της κυρίως αίθουσας και όχι περισσότερο των εκατό (100) τ.μ. και η χρήση του είναι ίδια με αυτή της κυρίως αίθουσας ή οι εσωτερικοί εξώστες ή αναβαθμοί έχουν βοηθητική χρήση,

αβ) το συνολικό μικτό εμβαδόν των πάνω από το ισόγειο ορόφων είναι μικρότερο των διακοσίων (200) τ.μ. και

αγ) το μικτό εμβαδόν κάθε ορόφου είναι μικρότερο των εβδομήντα (70) τ.μ.

Οι εξαιρέσεις που αναφέρονται στις περιπτώσεις β’ και γ’ δεν ισχύουν, αν η χρήση του κτιρίου είναι η μοναδική στον οικισμό και ταυτόχρονα στους πάνω από το ισόγειο ορόφους υπάρχουν χρήσεις για εξυπηρέτηση κοινού διαφορετικές από αυτές που υπάρχουν στον ισόγειο όροφο.

δ) υπάρχει και η αμφίβολης, λόγω έκδοσης μεταγενέστερων νομοθετημάτων, ισχύος του συνόλου της ή ουσιώδους μέρους της  με αρ. 52907/28.12.2009 απόφαση ΥΠΕΚΑ  «Ειδικές  ρυθμίσεις  για  την  εξυπηρέτηση  ατόμων  με  αναπηρία  σε  κοινόχρηστους  χώρους  οικισμών  που προορίζονται για την κυκλοφορία πεζών» όπου γίνεται αναφορά επιφύλαξης μη εφαρμογής της προσβασιμότητας των κλίσεων και της κακής συναρµογής των οδών που τέµνονται, είτε λόγω της στενότητας ή ανυπαρξίας πεζοδροµίων, είτε επειδή πρόκειται για παραδοσιακούς οικισµούς που για να καταστούν προσβάσιµοι θα πρέπει να αλλοιωθούν ή να καταστραφούν οι προστατευόµενες διαµορφώσεις των κοινοχρήστων χώρων (λ.χ  σε κεντρική περιοχή της Αθήνας, µε πολλά καταστήµατα υγειονοµικού ενδιαφέροντος που κάνουν χρήση των κοινόχρηστων χώρων, επετράπη κατ’ εξαίρεση η µη συµµόρφωση µε τις παραπάνω διατάξεις για την προσβασιµότητα (υ.α 38527/2016).

6.Κατά τη διαμόρφωση ή ανακατασκευή των κοινόχρηστων χώρων των οικισμών (όπως ιδίως χώρων που προορίζονται για την κυκλοφορία των πεζών, όπως των πλατειών/πεζοδρόμων/πεζοδρομίων/νησίδων, χώρων πρασίνου/άλσεων, στάσεων/αποβαθρών κ.λπ.), εφόσον το επιτρέπει η μορφολογία του εδάφους, επιβάλλεται να εξασφαλίζεται η δυνατότητα πρόσβασης ατόμων με αναπηρία ή εμποδιζόμενων ατόμων με οδεύσεις πεζών/ οδεύσεις τυφλών/κεκλιμένα επίπεδα (ράμπες) χωρίς αναβαθμούς με κλίση μέχρι 5%/προσβάσιμα μηχανικά μέσα κάλυψης υψομετρικών διαφορών, κατάλληλη τοποθέτηση αστικού εξοπλισμού, όπως στεγάστρων, καθιστικών, στύλων φωτισμού, κάδων απορριμμάτων, σήμανσης, καθώς και να διαμορφώνεται ποσοστό 5% των χώρων στάθμευσης ή τουλάχιστον ένας για χρήση αναπηρικών αυτοκινήτων, σύμφωνα με τις Οδηγίες, πρότυπα και κανονισμούς που αναφέρονται στην παρ. 1.

Σε πεζοδρόμια και σε πεζόδρομους και λοιπούς κοινόχρηστους χώρους του μη βασικού δικτύου πεζοδρόμων, εφόσον η μορφολογία του εδάφους δεν επιτρέπει τη δυνατότητα δημιουργίας πλήρως προσβάσιμων χώρων κίνησης για άτομα σε αναπηρικό αμαξίδιο, εξασφαλίζεται πάντοτε η προσβασιμότητα για τις λοιπές κατηγορίες χρηστών.

Στην περίπτωση ανάγκης γνωμοδότησης επί ειδικών θεμάτων προσβασιμότητας που προκύπτουν κατά την εφαρμογή των παραπάνω διατάξεων, τα αρμόδια γνωμοδοτικά / ελεγκτικά όργανα, όπως ΥΔΟΜ, Ελεγκτές Δόμησης, Συμβούλια Αρχιτεκτονικής μπορούν να προσφύγουν στην «Επιτροπή Προσβασιμότητας», που συνιστάται με απόφαση του Υπουργού Περιβάλλοντος, Ενέργειας και Κλιματικής Αλλαγής και εδρεύει στο Υπουργείο Περιβάλλοντος, Ενέργειας και Κλιματικής Αλλαγής. Η Επιτροπή αυτή θα μπορεί να εισηγηθεί στον Υπουργό Περιβάλλοντος, Ενέργειας και Κλιματικής Αλλαγής και ειδικές ρυθμίσεις που αφορούν στην προσβασιμότητα.

Με την παραπάνω απόφαση καθορίζονται οι φορείς που θα εκπροσωπούνται σε αυτήν, μεταξύ των οποίων περιλαμβάνονται οπωσδήποτε εκπρόσωποι της Εθνικής Συνομοσπονδίας των Ατόμων με Αναπηρία (ΕΣΑμεΑ), οι ιδιότητες των μελών, ο τρόπος συγκρότησης και λειτουργίας της και κάθε άλλη σχετική λεπτομέρεια.

[1] Προβληματική παραπομπή, αφού, όπως σημειώθηκε, οι Οδηγίες παραμένουν από το 1998 μη επικαιροποιημένες, ενώ συνδυάζονται με συναφή, αποκλίνοντα νεότερα νομοθετήματα.