Ελλάδα και Ψυχική Υγεία

Πρόσωπα με Αναπηρία, Προσβασιμότητα στις υπηρεσίες ψυχικής υγείας

Ζητήματα εφαρμογής των υπερεθνικών κατευθύνσεων στην Ελλάδα

 Τα Ηνωμένα Έθνη, ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας, η Ευρωπαϊκή Ένωση, το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο και άλλοι διεθνείς οργανισμοί με ποικίλες πρωτοβουλίες, υποστήριξη, μελέτες, παρεμβάσεις αναγνωρίζουν το δικαίωμα των ατόμων με αναπηρίες να απολαμβάνουν το υψηλότερο δυνατό επίπεδο υγείας, χωρίς διακρίσεις βάσει της αναπηρίας και έχουν δεσμευθεί να λαμβάνουν όλα τα κατάλληλα μέτρα, για να τους διασφαλίζουν την πρόσβαση σε υπηρεσίες υγείας προσαρμοσμένες στο φύλο, καθώς τα άτομα με αναπηρία, σε όλη τη διάρκεια της ζωής τους, αντιμετωπίζουν εκτεταμένα εμπόδια στην πρόσβαση στην υγεία και σε συναφείς υπηρεσίες, όπως η αποκατάσταση, και έχουν χειρότερα αποτελέσματα υγείας από τα άτομα χωρίς αναπηρία.

Η προσβασιμότητα στην υγεία των προσώπων με αναπηρία έχει δύο διαστάσεις. Η πρώτη είναι το επίπεδο /ποιότητα των γενικών υπηρεσιών υγείας. Η δεύτερη συνδέεται με την παράμετρο του επιπολασμού, με διαφορετική διατύπωση, με την επίταση των προβλημάτων που συναντούν αυτά τα πρόσωπα πρόσβασης στις γενικές υπηρεσίες υγείας και ιδίως τις υπηρεσίες της ψυχικής υγείας. Τα προβλήματα πρόσβασης στις γενικές υπηρεσίες υγείας πολλαπλασιάζονται και ενισχύονται από τις δυσκολίες προσβασιμότητας, κινητικότητας προκαλώντας και επιτείνοντας τις καταστάσεις αναπηρίας.

Απέναντι σ’ αυτήν την πραγματικότητα, διαπιστώσεις και προκλήσεις η Ελλάδα δυσκολεύεται ιδιαίτερα ν’ ανταποκριθεί.

Δεν υπάρχει Εθνική Στρατηγική, ενώ και πρόσφατα, αδόκιμης αρχιτεκτονικής πονήματα, όπως το Εθνικό Σχέδιο για την Δημόσια Υγεία και το Εθνικό Στρατηγικό Σχέδιο για την Αναπηρία 2020- 2023, είναι κυρίως μια κολλάζ επανάληψη ευχολογίων και διεθνών θεσμικών κειμένων, στερούνται οποιασδήποτε θεσμικής αξίας και πλέον δεν συνοδεύονται από ουσιαστικό θεσμοθετημένο Σχέδιο Δράσης για την υλοποίησή τους.

Οι κυβερνήσεις αναλώνονται σε ευχολόγια και αποσπασματικές, ασύνδετες προσπάθειες διαχείρισης της πρόσβασης στην υγεία των ατόμων με αναπηρία, χωρίς στρατηγική, απλώς εισάγοντας, τροποποιώντας, καταργώντας νομοθετήματα, πραγματοποιώντας αλλεπάλληλες αλλαγές σε υπουργικά μοντέλα, αρμοδιότητες και οργανογράμματα που αποτελούν τροχοπέδη και για την ανάπτυξη συντονισμένων δραστηριοτήτων από τους κοινωνικούς φορείς.

Το αντικείμενο αυτής της μελέτης είναι μια προσπάθεια καταγραφής της στρεβλής θεσμικής προσπάθειας της χώρας σε συνδυασμό με προτάσεις που θα βασίζονταν σε μια αναλυτική και ευρηματική μεθοδολογία σχεδίασης, βασισμένη στην ποικιλότροπη υποστήριξη που της παρέχεται από τα Ηνωμένα Έθνη, την Ευρωπαϊκή Ένωση και άλλους διεθνείς οργανισμούς.

Στόχος της προσπάθειας είναι η συμβολή για τη δημιουργία ενός σύγχρονου θεσμικού πλαισίου διασφάλισης της προσβασιμότητας των ατόμων με αναπηρία στην υγεία, το οποίο θα εντασσόταν αρμονικά σε ένα σύγχρονο μανδύα κοινωνικής προστασίας και ένταξης. Όπως ο μανδύας θα μπορούσε να οριστεί, ώστε να διασφαλίζει την εφαρμογή και των  υπόλοιπων ορισμών της Σύμβασης των Ηνωμένων Εθνών και του Προσθέτου Πρωτοκόλλου της (Προσβασιμότητα στην Εκπαίδευση, την Εργασία, το φυσικό και δομημένο περιβάλλον κλπ) στην βάση των διακηρυγμένων γενικών αρχών τους.

Οι  Μονάδες Ψυχικής Υγείας

Εισαγωγή

Η σημασία της θεσμοθέτησης ενός Ολοκληρωμένου Σχέδιου Δράσης για την Ψυχική Υγεία που να ορίζει την αποτελεσματική διακυβέρνηση και την ισχυρή ηγεσία ως κρίσιμους παράγοντες για την ανάπτυξη αποτελεσματικών πολιτικών και σχεδίων για την αντιμετώπιση της ψυχικής υγείας είναι πρόδηλη.

Μια πολιτική ψυχικής υγείας είναι μια επίσημη δήλωση μιας κυβέρνησης που καθορίζει ένα όραμα με ένα σύνολο αξιών, αρχών και στόχων και ένα συνολικό λεπτομερές σχέδιο δράσης που περιέχει συγκεκριμένες στρατηγικές και δραστηριότητες που εφαρμόζονται με καθιερωμένα χρονοδιαγράμματα και τους απαιτούμενους πόρους.  Οι πολιτικές και τα σχέδια για την ψυχική υγεία μπορεί να είναι αυτόνομα ή να ενσωματώνονται σε άλλες γενικές πολιτικές ή σχέδια για την υγεία ή την αναπηρία.  Και θεωρούνται έγκυρες και ότι έχουν αξία, μόνο εάν έχουν εγκριθεί ή δημοσιευθεί από το υπουργείο Υγείας, άλλα υπουργεία γραμμών ή το κοινοβούλιο της χώρας.

Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας ενθαρρύνοντας ανάλογα τις χώρες εκδίδει περιοδικά τον «Άτλαντα ψυχικής υγείας».  Στην έκδοσή του, του 2020 αξιολόγησε κατά πόσον οι χώρες είχαν αυτόνομες ή/και ολοκληρωμένες πολιτικές/σχέδια ψυχικής υγείας και αν αυτές οι πολιτικές/σχέδια είχαν επικαιροποιηθεί. Υπό το πρίσμα συμμόρφωσης των πολιτικών/σχεδίων με τα διεθνή μέσα για τα ανθρώπινα δικαιώματα, όπως:

1) μετάβασης προς υπηρεσίες ψυχικής υγείας που εδρεύουν στην κοινότητα (συμπεριλαμβανομένης της φροντίδας ψυχικής υγείας που ενσωματώνεται στα γενικά νοσοκομεία και την πρωτοβάθμια περίθαλψη)·

2) σεβασμού των δικαιωμάτων των ατόμων με ψυχικές παθήσεις και ψυχοκοινωνικές αναπηρίες, καθώς και των πληθυσμών που διατρέχουν κίνδυνο·

3) διαμόρφωσης ενός πλήρους φάσματος υπηρεσιών και υποστηριγμάτων που επιτρέπουν στους ανθρώπους να ζουν ανεξάρτητα και να συμπεριλαμβάνονται στην κοινότητα (συμπεριλαμβανομένων των υπηρεσιών αποκατάστασης, των κοινωνικών υπηρεσιών, των εκπαιδευτικών, επαγγελματικών και εργασιακών ευκαιριών, των υπηρεσιών στέγασης και της στήριξης)·

4) προσέγγισης αποκατάστασης της φροντίδας ψυχικής υγείας που δίνει έμφαση στην υποστήριξη των ατόμων για την επίτευξη των φιλοδοξιών και των στόχων τους, με τους χρήστες υπηρεσιών ψυχικής υγείας να οδηγούν την ανάπτυξη των σχεδίων θεραπείας και ανάρρωσής τους. και

5) συμμετοχής ατόμων με ψυχικές παθήσεις και ψυχοκοινωνικές αναπηρίες σε διαδικασίες λήψης αποφάσεων σχετικά με ζητήματα που τους αφορούν (π.χ. πολιτικές, νόμοι, μεταρρύθμιση υπηρεσιών, παροχή υπηρεσιών).  Επιπλέον, το ερωτηματολόγιο για το 2020 διερωτήθηκε σχετικά με την εφαρμογή πολιτικών και σχεδίων στα κράτη μέλη της ΠΟΥ.

Τα σχέδια/πολιτικές ψυχικής υγείας θεωρήθηκε ότι βρίσκονται στο στάδιο της εφαρμογής μόνο εάν πληρούνταν τουλάχιστον δύο από τα ακόλουθα τρία κριτήρια:

• οι ανθρώπινοι πόροι εκτιμώνται και διατίθενται για την εφαρμογή πολιτικών/ σχεδίων ψυχικής υγείας·
• οι οικονομικοί πόροι εκτιμώνται και διατίθενται για την εφαρμογή πολιτικών/σχεδίων ψυχικής υγείας·
• οι δείκτες/στόχοι είναι διαθέσιμοι και χρησιμοποιούνται για την αξιολόγηση/ παρακολούθηση της εφαρμογής ορισμένων/όλων των συνιστωσών των σημερινών πολιτικών ψυχικής υγείας.

Παράλληλα αναγνωρίστηκε η σημασία της ενσωμάτωσης πολιτικών/σχεδίων ψυχικής υγείας σε άλλες γενικές πολιτικές, σχέδια ή τομείς για την υγεία ή την αναπηρία (κοινωνική προστασία, απασχόληση, εκπαίδευση κ.λπ.)

Ο ΠΟΥ συνέστησε, ώστε η επίτευξη του βέλτιστου μείγματος των υπηρεσιών ψυχικής υγείας να επιδιώκεται από,

• την ενσωμάτωσή τους στο σύστημα γενικής υγείας,
• τη δημιουργία κοινοτικών υπηρεσιών ψυχικής υγείας και
• τον περιορισμό των κλασσικών ψυχιατρείων.

Και, συμβάλλοντας στην επίτευξη αυτού  του σύνθετου στόχου και στην εξυπηρέτηση της βασικής γενικής αρχής εκπόνησε ένα  πακέτο που αποτελείται από μία σειρά αλληλοσυνδεόμενων και φιλικών στους χρήστες του εγχειριδίων που έχουν σχεδιαστεί για ν’ αναδείξουν την ευρεία γκάμα των αναγκών και των προτεραιοτήτων στη χάραξη πολιτικής και στο σχεδιασμό των υπηρεσιών.  Το πακέτο οδηγιών περιλαμβάνει ειδικότερα τα εγχειρίδια που αναφέρονται αμέσως στη συνέχεια. Το αρχικό εγχειρίδιο τιτλοφορείται, ως Πλαίσιο Ψυχικής Υγείας, και περιγράφει στο συνολικό πλαίσιο της ψυχικής υγείας, ενώ ταυτόχρονα κάνει μια περιληπτική αναφορά στο περιεχόμενο των υπόλοιπων εγχειριδίων, που καθένα τους έχει, ως θέμα μια βασική συνισταμένη του τομέα της ψυχικής υγείας.

• Το Πλαίσιο της Ψυχικής Υγείας
• Πολιτική, Σχέδια Δράσης και Προγράμματα Ψυχικής Υγείας
• Χρηματοδότηση της ψυχικής υγείας
• Νομοθεσία για την ψυχική υγεία και ανθρώπινα δικαιώματα
• Συνηγορία για την ψυχική υγεία
• Οργάνωση των Υπηρεσιών Ψυχικής Υγείας
• Βελτίωση της ποιότητας των υπηρεσιών ψυχικής υγεία
• Σχεδιασμός και προϋπολογισμός παροχής υπηρεσιών Ψυχικής Υγείας.

Όπως σχηματικά φαίνονται στο έναντι σχήμα,

Ο ΠΟΥ παράλληλα έχει καταγράψει και θέσει στη διάθεση των μελών του βέλτιστες πρακτικές οργάνωσης των υπηρεσιών υγείας που αποτυπώνονται στο ακόλουθο σχήμα:

Η Ευρωπαϊκή Ένωση:

 Από τις πολλές παρεμβάσεις, ανακοινώσεις και αναφορές σε επίπεδο Ευρωπαϊκής Ένωσης σταχυολογούνται ορισμένες (european-semester_thematic-factsheet_health-systems_el.docx (europa.eu), σχετικές με την αξιολόγηση της κατάστασης σε επίπεδο Ευρωπαϊκής Ένωσης στον τομέα της ψυχικής υγείας,

Ένας δείκτης που χρησιμοποιείται συχνά για τον προσδιορισμό των εμποδίων όσον αφορά την πρόσβαση στην υγειονομική περίθαλψη είναι οι μη ικανοποιούμενες ανάγκες που αναφέρουν οι ίδιοι οι ασθενείς[1]. Σε τέσσερις στις πέντε ευρωπαϊκές χώρες, κάτω του 5 % του πληθυσμού ανέφερε επίπεδα μη ικανοποιούμενων αναγκών ιατρικής εξέτασης.

Σε ορισμένες χώρες, η αναλογία των ατόμων που αναφέρουν μη ικανοποιούμενες ανάγκες ήταν αρκετά υψηλή. Αναφερόμενες από τους ενδιαφερόμενους μη ικανοποιούμενες ανάγκες ιατρικής εξέτασης λόγω κόστους, χρόνου αναμονής και απόστασης μετακίνησης ^[2].

Όπως καταγράφεται στην Κοινοτική αναφορά, «…Οι δημόσιες δαπάνες υγείας συγκαταλέγονται μεταξύ των μεγαλύτερων και ταχύτερα αυξανόμενων επιμέρους στοιχείων κρατικών δαπανών με πηγή τον ΠΟΥ,  απεικονίζεται η αύξηση στις δημόσιες δαπάνες υγείας ως ποσοστό του ΑΕΠ μεταξύ 2008 και 2014 (σε ποσοστιαίες μονάδες), εν τούτοις, όπως προκύπτει από τους σχετικούς κοινοτικούς πίνακες,

 Η Ελλάδα δεν καταδέχτηκε να διαθέσει στοιχεία μετά από το 2015. Ενώ, όπως καταγράφεται, «…Οι δημόσιες δαπάνες υγείας συγκαταλέγονται μεταξύ των μεγαλύτερων και ταχύτερα αυξανόμενων επιμέρους στοιχείων κρατικών δαπανών, εν τούτοις στο Σχήμα 4, απεικονίζεται η αύξηση στις δημόσιες δαπάνες υγείας ως ποσοστό του ΑΕΠ μεταξύ 2008 και 2014 (σε ποσοστιαίες μονάδες). Στο ίδιο σχήμα απεικο­νίζεται η κατά κεφαλήν μέση ετήσια αύξηση των δημόσιων πραγματικών δαπανών κατά την ίδια περίοδο, μετρούμενη βάσει κύκλων.

Ο συνδυασμός των εν λόγω δύο μετρήσεων διευκολύνει την κατανόηση των δημοσίων δαπανών για την υγεία.

Οι διαφορές στα επίπεδα των δαπανών υγείας ως προς το ΑΕΠ είναι στην πραγματικότητα αποτέλεσμα του συνδυασμού των δύο τάσεων, ήτοι των δημόσιων και των ιδιωτικών δαπανών στην υγεία και στο ΑΕΠ.

Μια σχετική αύξηση των δαπανών υγείας ως ποσοστό του ΑΕΠ μπορεί, στην πραγματικότητα, να είναι το καθαρό αποτέλεσμα μείωσης και των δύο μέτρων, με το ΑΕΠ να παρουσιάζει μεγαλύτερη μείωση από ό,τι οι δαπάνες (και αντιστρόφως).

Ως εκ τούτου, οι κατά κεφαλήν τιμές παρέχουν πρόσθετες πληροφορίες για την αξιολόγηση των τάσεων: σε περίπτωση που οι δαπάνες υγείας αυξάνονται ως ποσοστό του ΑΕΠ και μειώνονται ως προς τις κατά κεφαλήν τιμές, είναι πιθανό το ΑΕΠ της χώρας να μειώνεται ταχύτερα από ό,τι οι δαπάνες υγείας.

Τα μοτίβα αύξησης πρέπει να αναλύονται από κοινού με την αρχική τιμή. Σημείο εκκίνησης χαμηλότερο ή υψηλότερο από τον μέσο όρο μπορεί να οδηγήσει σε διαφορετικές ερμηνείες των αυξήσεων και των μειώσεων των δαπανών υγείας.

Η Ελλάδα

Το μεγάλο ερώτημα εάν στη χώρα μας έχει μεταφερθεί αποτελεσματικά και εφαρμόζεται το πακέτο εγχειριδίων του ΠΟΥ με τις οδηγίες και κατευθύνσεις του μένει να απαντηθεί, αν και μια πρώτη αίσθηση σχηματίζεται αν παρατηρηθεί η θέση της στους τρεις πίνακες που παρατέθηκαν.

Γενικά:

Η Ελλάδα δεν έχει μπορέσει να βρει το βηματισμό όπως στη διαχείριση των ζητημάτων της ψυχικής υγείας.

Πριν από τα μέσα της δεκαετίας του '80, η  φροντίδα της ψυχικής  υγείας  παρεχόταν σχεδόν αποκλειστικά από τα ψυχιατρικά νοσοκομεία  και  από  ιδιωτικές κλινικές που λειτουργούσαν σχεδόν με  τον  ίδιο τρόπο όπως  τα  ψυχιατρεία.

Εξωνοσοκομειακή περίθαλψη,  με  ελάχιστες εξαιρέσεις,  παρείχε  ιδιώτες ιατρούς, οι οποίοι είχαν εκπαιδευτεί  στο  σύστημα  ασύλου.

Αν και αρκετά ψυχιατρεία έχουν πλέον κλείσει, εξακολουθούν να παραμένουν ορισμένα και μάλιστα τα μεγαλύτερα, ενώ ορισμένα όπως στις φυλακές Κορυδαλού, Νιγρίτας και άλλα δίκαια χαρακτηρίζονται, ως κολαστήρια και αποθετήρια ψυχών, συγκεντρώνοντας τα πυρά ακόμη και διεθνών οργανισμών, όπως της Επιτροπής Βασανιστηρίων του Συμβουλίου της Ευρώπης (ΕΠΒ).

Ορισμένα από τα ψυχιατρικά νοσοκομεία  διαθέτουν γενικά  ιατρικά  τμήματα,  αλλά πολλές  από  αυτές τις υπηρεσίες έχουν συρρικνωθεί σημαντικά  ως  αποτέλεσμα της μεταρρύθμισης, του κλεισίματος των ψυχιατρείων  και  της  μείωσης του μεγέθους των υπολοίπων, όπως καταγράφεται και στην πρόσφατη (4.3.2022) έκθεση της ΕΠΒ και στην προηγούμενή της, του 2018. Εάν  η  κατάσταση  ενός  ατόμου  ήταν  σοβαρή, συνήθως θα παραπέμπονταν σε  γενικές υπηρεσίες στα  γενικά  νοσοκομεία και στις μέρες μας θα ενθαρρύνονταν  να  χρησιμοποιούν  γενικές  υπηρεσίες.

Η πολυπλοκότητα των ζητημάτων της ψυχικής υγείας, οι πόροι και οι προϋποθέσεις που απαιτούνται, η αδυναμία αξιοποίησης των κατευθύνσεων των διεθνών οργανισμών και προσαρμογής στις ιδιαιτερότητες της χώρας, αλλά και χρηματοδοτικών εργαλείων, δεν έχει επιτρέψει ουσιαστικά μέχρι σήμερα τη διαμόρφωση στρατηγικής θέσης και την εξυπηρέτηση μακροπρόθεσμων στόχων.

Οι προσπάθειες των κυβερνήσεων εξαντλούνταν σε περιστασιακές παρεμβάσεις, ανατροπές, εφήμερης αξίας μεταρρυθμίσεις για την αντιμετώπιση στρεβλώσεων και αναγκών όταν παρουσιάζονται.

Οι παρεμβάσεις έπαιρναν διάφορες μορφές, όπως τροπολογιών αρχαίων νομοθετημάτων, αναποτελεσματικού πληθωρισμού φορέων, οργανώσεων, ανόητης διασποράς αρμοδιοτήτων, ικανοποίησης άναρχων αιτημάτων, ανέλεγκτης μη συνεκτικής, αθρόας ανάπτυξης φορέων της Κοινοτικής Ψυχιατρικής, άναρχων και μη θεσμικά δομημένων προγραμμάτων και δήθεν στρατηγικών σχεδίων, όπως το Εθνικό Στρατηγικό Σχέδιο για την δημόσια υγεία των ετών 2021-2025 και ασύντακτων υποστηρικτικών μέτρων, άσκοπης κατασπατάλησης πόρων ή / και απροθυμίας και ανικανότητας αποτελεσματικής αξιοποίησης κονδυλίων ή ελάχιστης χρηματοδοτικής υποστήριξης οποιωνδήποτε μέτρων. και άλλα.

Το ισχύον θεσμικό πλαίσιο:

Η αρχή της προσπάθειάς της χώρας ήταν ελπιδοφόρα.  Το 1992 με τον  νόμο 2071 για τον εκσυγχρονισμό και την οργάνωση του συστήματος υγείας.

Το 1999 με τον  νόμο 2716, εισάχθηκε νέα νομοθεσία για  την ανάπτυξη, τον εκσυγχρονισμό των υπηρεσιών ψυχικής υγείας και τη στήριξη της ανάπτυξης τομεακών κοινοτικών  υπηρεσιών ψυχικής υγείας

Το 2017 καταγράφηκε η ανάγκη «επανεκκίνησης» της ψυχιατρικής μεταρρύθμισης με κύριο χαρακτηριστικό την εμπέδωση της κοινοτικής ψυχιατρικής και κοινό τόπο την εκτίμηση ότι, παρά τα σημαντικά βήματα που έχουν γίνει μέχρι σήμερα, τα ελλείμματα είναι εξίσου σημαντικά, ενώ τα βήματα που πρέπει να γίνουν είναι ακόμη πολλά και προς πολλές κατευθύνσεις.

Εν τούτοις αποδείχθηκε, ότι «ὤδινεν ὄρος καί ἔτεκεν μῦν».

Η μεθοδολογία που επιλέχθηκε γι αυτή την «επανεκκίνηση» ήταν, κατά την προσφιλή διαχρονική κυβερνητική τακτική, η τροποποίηση με το ν. 4461/2017 προγενέστερων διατάξεων, εν προκειμένω των διατάξεων του νόμου σταθμού 2716/1999, όπως και εκείνων που εν τω μεταξύ τον είχαν τροποποιήσει, του ν. 4272/2014.

Η δομή των υπηρεσιών Ψ.Υ που διαμορφώθηκε μετά από τις νέες τροποποιήσεις, τις μεταβολές και προσθήκες Μονάδων Ψυχικής Υγείας με νέες ανακατανομές αρμοδιοτήτων, που διαμόρφωσαν ανθεκτικότερο ιστό αράχνης:

Οργανωτική Δομή Υπηρεσιών Ψυχικής Υγείας

Ή,  με διαφορετική παρουσίαση,  η εξής:

• Υπουργείο Υγείας
  • Συμβούλιο συντονισμού ενιαίας δράσης υπηρεσιών υγείας
  • Ανώτατο ειδικό επιστημονικό συμβούλιο
  • Κεντρικό Συμβούλιο Υγείας
  • Αυτοτελής υπηρεσία προστασίας δικαιωμάτων ασθενών ν.2519/1997
    • Γραφείο προστασίας πασχόντων από ψυχ διαταραχές
  • Επιτροπή Ελέγχου Προστασίας Δικαιωμάτων ληπτών  υπηρεσιών υγείας A59 ν.4368
  • Γενική Διεύθυνση Υπηρεσιών Υγείας
    • Δ/νση Ψυχικής Υγείας
  • Υγειονομικές Περιφέρειες
    • Περιφερειακή Δνση Υπηρεσιών Υγείας
      • Τομέας Ψυχικής Υγείας ενηλίκων
        • ΜΨΥ
          • Νοσοκομεία
          • Πανεπιστημιακές
          • ΝΠΙΔ
          • ΝΠΔΔ
          • ΟΤΑ
        • Τομεακές Επιστημονικές Επιτροπές Ψυχικής υγείας ενηλίκων
          • Τομεακές Επιστημονικές Επιτροπές Ψυχικής υγείας ενηλίκων
        • Τομέας Ψυχικής Υγείας παιδιών και εφήβων
          • ΜΨΥ
            • Νοσοκομεία
              • Μονάδες έγκαιρης παρέμβασης
            • Πανεπιστημιακές
              • Μονάδες έγκαιρης παρέμβασης
            • ΝΠΙΔ
            • ΝΠΔΔ
              • Κέντρα Ψυχικής Υγιεινής κλπ
                • Μονάδες έγκαιρης παρέμβασης
              • ΟΤΑ
            • Τομεακές Επιστημονικές Επιτροπές Ψυχικής υγείας παιδιών & εφήβων
          • Συνήγορος υγείας & Κοινων Αλληλεγγύης

Η αξιολόγηση του μοντέλου σε συνδυασμό με τις στατιστικές που παραθέτονται σε άλλα σημεία αυτού του σημειώματος οδηγεί στα εξής συμπεράσματα (μεταξύ πολλών άλλων):

1. Ότι δεν υπάρχει σύγχρονη κωδικοποιημένη νομοθεσία για την ψυχική υγεία. Βασικός νόμος παραμένει ο νόμος 2716/1999.

Δεν υπάρχει Εθνική Στρατηγική για την Ψυχική Υγεία, αλλά ούτε και για την υγεία γενικότερα.

Το Εθνικό Σχέδιο για τη Δημόσια Υγεία των ετών 2021 -2025 δεν έχει θεσμική αναγνώριση (δεν ψηφίστηκε από τη Βουλή[3]) αλλά αποτελεί ένα μανιφέστο του Υπουργείου Υγείας και μόνο, μνημείο κολλάζ εξειδικευμένων πρωτοβουλιών ή εξαγγελιών που όμως βασίζεται στις υφιστάμενες θεσμικές δομές του παρελθόντος, που δεν υπηρετεί οποιαδήποτε Εθνική Στρατηγική και δεν μπορεί να εφαρμοστεί παρά μόνο ως εργαλείο ερμηνείας της υφιστάμενης ανεπαρκούς διάσπαρτης νομοθεσίας.

Η εφαρμογή του εθνικού άναρχου μοντέλου είναι τραγική και μόνο άναρχα και αναποτελεσματικά συνάδει με την Πολιτική, το Σχέδιο Δράσης και τα Προγράμματα που ο ΠΟΥ θέτει στη διάθεση των μελών του και συγκεκριμένα

2. Το άρθρο 3 του ν. 4675/2020^[4] παραμένει ανεφάρμοστο, καμμιά από τις προβλέψεις του έχει υλοποιηθεί εκτός από την έκδοση του μη θεσμικού ευχολογίου «Εθνικής Στρατηγικής για τη Δημόσια Υγεία», η ΚΥΑ δεν έχει εκδοθεί, ο Ψηφιακός Χάρτης για την ψυχική υγεία δεν έχει δημιουργηθεί[5], κανένα ειδικό Εθνικό Σχέδιο Δράσης, λ.χ για την ψυχική υγεία έχει καν ανακοινωθεί, καμιά κοστολόγηση έχει γίνει γνωστή και ιδιαίτερα για την ψυχική υγεία. Συνελόντι ειπείν ΔΕΝ ΥΦΙΣΤΑΝΤΑΙ ΣΥΓΧΡΟΝΟ ΕΘΝΙΚΟ ΣΧΕΔΙΟ ΓΙΑ ΤΗΝ ΔΗΜΟΣΙΑ ΥΓΕΙΑ, ΟΥΤΕ ΕΙΔΙΚΟ ΕΘΝΙΚΟ ΣΧΕΔΙΟ ΓΙΑ ΤΗΝ ΨΥΧΙΚΗ ΥΓΙΕΙΝΗ ! που να υλοποιούν τους υπερεθνικούς κανόνες, συστάσεις και κατευθύνσεις, αλλά μόνο ένα συνονθύλευμα ατάκτως εριμμένων βεγγαλικών !
3. Ότι φωτεινές πρωτοβουλίες του παρελθόντος δεν είχαν ουσιαστική συνέχεια, διαδοχή, ούτε οδήγησαν σε αναμόρφωση του θεσμικού πλαισίου, αλλά ούτε και βελτίωσαν το σύστημα ψυχικής υγείας. Έχουν  ουσιαστικά εγκαταλειφθεί, όπως είναι το Πρόγραμμα ΨΥΧΑΡΓΩΣ των ετών 2001 -2015[6] και ο Τομεοποιημένος Σχεδιασμός της Ψυχικής Υγείας του έτους 2019,
4. Ότι η Πολιτεία διαθέτει ελάχιστους πόρους για την υγεία και ιδίως για την ψυχική υγεία. Με κάθε ευκαιρία η Ειδική Επιτροπή ελέγχου και προστασίας των δικαιωμάτων των προσώπων που πάσχει από ψυχικές διαταραχές ανακοινώνει ότι λειτουργεί αμισθί, δεν έχει πόρους, μέσα, προσωπικό, υποδομές και υποστήριξη, ενώ καλείται να διερευνήσει πληθώρα παραπόνων, αναφορών ή καταγγελιών για παραβιάσεις δικαιωμάτων στο δημόσιο και ιδιωτικό τομέα[7].
5. Ότι η λαβυρινθώδης δομή του Υπουργείου Υγείας και των υπαγόμενων και εποπτευόμενων σ’ αυτό και άλλα Υπουργεία υπηρεσιών, προσώπων και φορέων παραλύει την δυνατότητα αποτελεσματικής παροχής υπηρεσιών υγείας και ιδίως πρόσβασης των προσώπων με αναπηρία σ’ αυτές.
6. Ότι οι προσπάθειες για εγκαθίδρυση της Κοινοτικής Ψυχιατρικής είναι ανερμάτιστες και αναποτελεσματικές. Οι εκκλήσεις για προσθήκες και μεταβολές μονάδων κοινοτικής ψυχικής υγείας και αντιμετώπιση των οξέων προβλημάτων κόστους παραμένουν χωρίς πολιτειακή ανταπόκριση.
7. Ότι το πακέτο Οδηγιών του ΠΟΥ δεν αξιοποιείται όταν αποφασίζονται οποιεσδήποτε αλλαγές στο σύστημα, ούτε έχει ποτέ αποτελέσει επίσημο πακέτο αναφοράς για την εισαγωγή ενός σύγχρονου θεσμικού πλαισίου.
8. Ότι η νομοθεσία κατά των διακρίσεων που ψηφίστηκε το 2005, αν και δεν κάνει συγκεκριμένη αναφορά σε άτομα με ψυχικές διαταραχές.
9. Ότι επικρατεί έρημος, όσον αφορά την υλοποίηση της κρίσιμης σύστασης του ΠΟΥ τα ζητήματα ψυχικής υγείας να συμπεριληφθούν σε άλλους σχετικούς τομείς/πολιτικές π.χ. πολιτικές κοινωνικής προστασίας, απασχόληση, εκπαίδευση κ.λπ.
10. Ότι είναι φυσιολογικό επομένως, η χώρα μας να λάμπει με την τοποθέτησή της στους σχετικούς πίνακες αξιολόγησης της Ευρωπαϊκής Ένωσης στην ουραγική, αρνητική, θέση.
11. Ότι η Πολιτεία δεν συμμορφώνεται με τις νέες συνταγματικές επιταγές που προέκυψαν με τη συμπλήρωση του άρθρου 21 με την προσθήκη της παραγράφου 6, συμπλήρωση που επιβάλλει στην επανεξέταση του νομικού πλαισίου,[8]

 Γεγονός, που διαψεύδει τις τοποθετήσεις της Υπουργού στη Βουλή[9] και προκαλεί θλίψη σε συνδυασμό με το επιπρόσθετο γεγονός της μη ύπαρξης διαθέσιμων στοιχείων για την Ελλάδα μεταγενέστερα του 2015, που αναδεικνύει τις πλημμέλειες, την αδυναμία και την ουσιαστική αδιαφορία των κυβερνήσεων για τον ζωτικό χώρο της υγείας.

Βασικός παράγοντας για την κατάσταση αυτή, επαναλαμβάνεται ότι είναι η ανυπαρξία σύγχρονου θεσμικού πλαισίου και θεσμικά κατοχυρωμένων Εθνικής Στρατηγικής και Σχεδίου Δράσης για την υλοποίησή της.

Απόρροια της έλλειψης αυτής είναι η διαμόρφωση εξαιτίας της άναρχης θέσμισης και πολιτικής που ασκούνται, μιας λαβυρινθώδους, άναρχης και αναποτελεσματικής δομής του μοντέλου δημόσιας Υγείας και των υπαγόμενων και εποπτευόμενων σ’ αυτό υπηρεσιών, προσώπων και φορέων, δομής που  παραλύει την δυνατότητα αποτελεσματικής και άμεσης παροχής υπηρεσιών υγείας και ιδίως πρόσβασης των προσώπων με αναπηρία σ’ αυτές.

Είναι χαρακτηριστικό, ότι μια από τις υπηρεσίες αυτές, η Ειδική Επιτροπή ελέγχου και προστασίας των δικαιωμάτων των προσώπων που πάσχει από ψυχικές διαταραχές, καταγράφει στις εκθέσεις της, ότι

«…Επειδή η πανδημία Covid-19 και άλλοι λειτουργικοί λόγοι, όπως η Ειδική Επιτροπή είναι 9μελής, λειτουργεί άνευ αμοιβής ή αποζημίωσης, δεν έχει πόρους για δαπάνες μετακίνησης για εκτέλεση υπηρεσίας και δεν επικουρείται από αποκλειστική γραμματεία, ενώ καλείται να διερευνήσει πληθώρα καταγγελιών, αδυνατεί αντικειμενικά να διενεργήσει συστηματικά επισκέψεις και ελέγχους στις ιδιωτικές ψυχιατρικές κλινικές στην Επικράτεια για τη σύνταξη τυχόν αρνητικής έκθεσης και επανελέγχου των τυχόν συστάσεων προς αυτές προς συμμόρφωση.

Κατά τις τροποποιήσεις με τον 4461/2019 του ν. 2716/1999, όπως τροποποιήθηκε με τις διατάξεις των ν. 4272/2014 και του ν. 4461/2017, είναι επί πλέον σαφές, ότι δεν ελήφθησαν διόλου υπόψη οι διατάξεις της Σύμβασης των Ηνωμένων Εθνών για την Αναπηρία και οι συστάσεις του ΠΟΥ, οι λοιπές κατευθύνσεις για τα πρόσωπα με Αναπηρία, αφού ο ν. 2716/1999 είχε ψηφιστεί πριν από τη σύναψή της και οι τροποποιητικές ελάχιστα σημειώνεται από τη μελέτη τους, ότι κάλυψαν αυτή την έλλειψη, οι αναθεωρητικές διατάξεις του Συντάγματος και οι επισημάνσεις της ειδικής επιτροπής του Υπουργείου Υγείας.

Μέσα σ’ αυτό το αφιλόξενο τοπίο, επιβάλλεται να υπογραμμιστούν ορισμένες βασικές πρωτοβουλίες, που φυσικά, λόγω παθογενειών, πολιτικής άγνοιας και βούλησης παρέμειναν αναξιοποίητες, όπως, το Πρόγραμμα Ψυχαργώς σε τρεις φάσεις και ο Τομεοποιημένος Σχεδιασμός του 2019.

Για τις σημαντικές φωτεινές πρωτοβουλίες του παρελθόντος που σημειώθηκαν είναι σημαντικό να γίνει περισσότερο εξειδικευμενη αναφορά, ώστε να κατανοηθεί ότι οι μομφές που παρατέθηκαν είναι τεκμηριωμένες.

Το Πρόγραμμα ΨΥΧΑΡΓΩΣ:

Η προσπάθεια άρθρωσης εθνικής πολιτικής και σχέδιου δράσης για την ψυχική υγεία,  το Εθνικό Σχέδιο Δράσης ‘Ψυχαργώς’ επιχειρήθηκε ν’ αναπτυχθεί σε δύο άξονες.

Ο πρώτος αφορούσε στη συνέχιση της αποασυλοποίησης,

ο δεύτερος στη δημιουργία μονάδων ψυχικής υγείας στην κοινότητα.

Το πρόγραμμα διαμορφώθηκε κατά το 1997 για την περίοδο 1997 – 2006 και αναθεωρήθηκε το 2001 για την περίοδο 2001 – 2010.

Ανακοινώθηκε δεύτερη Αναθεώρηση του προγράμματος για την περίοδο 2011- 2020, αντίστοιχη της περιόδου υλοποίησης του ΕΣΠΑ, η οποία διαχωρίστηκε στην περίοδο 2011- 2015 που αποτελεί την Α’ φάση του προγράμματος και την περίοδο 2014-2018 που αποτελεί τη Β’ φάση υλοποίησης του. Στο τέλος της πρώτης περιόδου είχε προγραμματιστεί να πραγματοποιηθεί η τρίτη αναθεώρησή του προγράμματος, όμως δεν φαίνεται, ότι υπήρξε συνέχεια, ώστε έστω με την επιφύλαξη αναγνώρισης οποιασδήποτε συμβολής αυτού του προγράμματος είναι αμφίβολο αν οι τεράστιοι πόροι που διατέθηκαν αξιοποιήθηκαν, όπως θα έπρεπε.

Η επιφύλαξη δικαιολογείται σε κάποιο βαθμό, αφού το Σχέδιο  έδωσε έμφαση στην ανάπτυξη  κοινοτικών  υπηρεσιών ψυχικής υγείας, στην αποκατάσταση  μακροχρόνιων ψυχιατρικών ασθενών και στο κλείσιμο των ψυχιατρικών  νοσοκομείων υπό την παρακολούθηση της υλοποίησης και υποστήριξη από τη Μονάδα  Παρακολούθησης και Υποστήριξης Β' Φάσης Ψυχαργώς (MSU).

Εν τούτοις, όπως επισημάνθηκε και σε σχετική έκθεση του ΠΟΥ έλλειπαν οι αναφορές στη γενική υγειονομική  περίθαλψη στη Β' φάση του Προγράμματος Ψυχαργώς, ενώ και η σύστασή του για βελτίωση της πρόσβασης με την ίδρυση τμημάτων ψυχιατρικής στα γενικά  νοσοκομεία και με τη δημιουργία κινητών μονάδων που παρέχουν  φροντίδα σε περιοχές με δύσκολη πρόσβαση στην υγεία Υπηρεσίες δεν είναι βέβαιο ότι εισακούστηκε ουσιαστικά.

Εν τέλει δεν είναι γνωστό αν και πόσο έχει βελτιωθεί η κατάσταση με την επικαιροποίηση του Προγράμματος.  Στη σχετική ιστοσελίδα του Υπουργείου από το 2011 δεν αναφέρεται κάποια εξέλιξη, πέρα από το σχέδιο και τα συναφή κείμενα.  Το πιθανότερο είναι ότι έχει εγκαταλειφθεί ή τεθεί σε δεύτερο επίπεδο ενδιαφέροντος.

Ο Τομεοποιημένος σχεδιασμός ανάπτυξης Μονάδων Ψυχικής Υγείας

Η αμφισβήτηση επαρκούς αξιοποίησης του προγράμματος ΨΥΧΑΡΓΩΣ επικυρώνεται και από την τύχη μιας άλλης, σπουδαίας πρωτοβουλίας της Πολιτείας.

Ο Υπουργός Υγείας είχε την τύχη να υπηρετούν το 2019 στη ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΨΥΧΙΚΗΣ ΥΓΕΙΑΣ της Γενικής Γραμματείας του εξαιρετικά έμπειρα και με σαφή γνώση των ζητημάτων στελέχη, που πήραν εθελοντικά την πρωτοβουλία, παρά την έλλειψη οποιαδήποτε χρηματοδότησης, όπως αναφέρεται ολοκλήρωσαν ένα Τομεοποιημένο σχεδιασμό ανάπτυξης Μονάδων Ψυχικής Υγείας, στον οποίο αποτύπωσαν την ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΚΑΙ ΤΙΣ ΑΝΑΓΚΕΣ ΣΕ ΔΟΜΕΣ ΚΑΙ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟ ΤΩΝ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ ΨΥΧΙΚΗΣ ΥΓΕΙΑΣ προσδιορίζοντας και τους αναγκαίους πόρους για την υλοποίηση της μεγαλεπήβολης πρότασης.

Με σειρά επί μέρους προτάσεων, επιχείρησαν να προσαρμόσουν στην χώρα μας την πολιτική, το σχέδιο δράσης και προγράμματα, το πλαίσιο του ΠΟΥ για τον «Σχεδιασμό και τον προϋπολογισμό παροχής υπηρεσιών Ψυχικής Υγείας» και όχι μόνο.

Είναι σαφές ότι κατανοούσαν την δυσκολία μιας εκ βάθρων μεταρρύθμισης και προσπάθησαν τους δομές του θεσμικού πλαισίου που υφίστατο να ενσωματώσουν στις προτάσεις τους.

Δυστοπικό και ριψοκίνδυνο, αν όχι ουτοπικό και  ίσως εξ αρχής καταδικασμένο ν’ αποτύχει εγχείρημα αφού οι υφιστάμενες θεσμικές δομές δεν ήσαν κατάλληλες να υποστηρίξουν την εφαρμογή του.

Η εξέλιξη επιβεβαίωσε αυτήν την προεκτίμηση.  Η σπουδαία έκθεση της επιτροπής που την ανέλαβε κατέληξε σε συρτάρια.  Υπήρξε αρχικά ένα σημαντικό ενδιαφέρον, που εκφυλίστηκε προοδευτικά, ώστε εν τέλει σήμερα να παραμένει μια ανάμνηση, ένας μάρτυρας των παθογενειών της χώρας.

Παραμένει όμως ένα πολύτιμο ιστορικό και στατιστικό βοήθημα για τον ερευνητή[10] και μια υπεύθυνη μελλοντική κυβέρνηση.

Μερικές βασικές παρατηρήσεις που περιλαμβάνονται στην  Έκθεση, ήσαν:

Α) Η προσπάθεια αποτύπωσης ανά Τομέα Ψυχικής Υγείας Ενηλίκων και Παιδιών Εφήβων υφιστάμενων και αναγκαίων υπηρεσιών και δομών (Κέντρα Ψυχικής Υγείας, Κοινοτικά Κέντρα Ψυχικής Υγείας Παιδιών και Εφήβων, Ψυχιατρικές Κλινικές, Εξωτερικά Ιατρεία, Κέντρα Ημέρας, Οικοτροφεία, Ξενώνες, Προστατευμένα Διαμερίσματα, Κοι.Σ.Π.Ε[11].).

Β) Η αποτύπωση των υφιστάμενων και αναγκαίων υπηρεσιών και δομών που απευθύνονται σε ειδικούς πληθυσμούς ασθενών, όπως ο αυτισμός και η άνοια.

Γ) Η ενσωμάτωση του σχεδιασμού που υπαγορεύεται από την αναμόρφωση του θεσμικού πλαισίου για τα άτομα που απαλλάσσονται από την ποινή λόγω ψυχικής ή διανοητικής διαταραχής (ψυχιατροδικαστικές υπηρεσίες).

Δ) Η «δεκτικότητα» του σχεδιασμού για νέες υπηρεσίες που μέχρι σήμερα το επίπεδο ανάπτυξής τους είναι χαμηλό.

Ε) Η προσπάθεια κοστολόγησης του πενταετούς σχεδιασμού. Η προοπτική ενίσχυσης του μεριδίου χρηματοδότησης από εθνικούς πόρους, ταυτόχρονα με την πλήρη αξιοποίηση των διαθέσιμων πόρων από ευρωπαϊκά προγράμματα (υλοποίηση της κατεύθυνσης για αύξηση του ποσοστού χρηματοδότησης για την Ψυχική Υγεία από το σύνολο της δημόσιας υγειονομικής δαπάνης),

Ζ) Παρατηρήσεις για την ανεπάρκεια των Κοινοτικών Υπηρεσιών Ψυχικής Υγείας (ΚΥΨΥ) στη χώρα μας, ενός όπως θα έπρεπε ευρέος φάσματος πλαισίων και διαφορετικών επιπέδων φροντίδας που παρέχονται από επαγγελματίες ψυχικής υγείας και πρόσωπα που συνεργάζονται μαζί τους σε έναν επικουρικό ρόλο (Παραδοσιακοί θεραπευτές, Εργαζόμενοι σε κοινοτικά προγράμματα, Μέλη των οικογενειών, Ομάδες αυτοβοήθειας και ομάδες χρηστών των υπηρεσιών, Υπηρεσίες συνηγορίας, Εθελοντές που παρέχουν επιμόρφωση σε γονείς και νέους για θέματα ψυχικής υγείας και θέματα πρόληψης των ψυχικών διαταραχών (συμπεριλαμβανομένων των αυτοκτονικών διαθέσεων) σε σχολεία και κλινικές, Θρησκευτικοί ηγέτες που παρέχουν πληροφορίες σχετικές με την αντιμετώπιση τραυματικών καταστάσεων και άλλων έκτακτων γεγονότων, Υπηρεσίες που παρέχονται σε ημερήσια βάση, από συγγενείς, γείτονες ή συνταξιούχους των τοπικών κοινοτήτων, Εθελοντές ανθρωπιστικής βοήθειας σε έκτακτες συνθήκες κλπ.).

Που, δεν στεγάζονται σε νοσοκομειακά πλαίσια χρειάζονται όμως στενή συνεργασία με αυτά, καθώς και με ψυχιατρικά νοσοκομεία.  Αυτή η συνεργασία μπορεί να περιλαμβάνει για παράδειγμα ένα αμφίδρομο σύστημα παραπομπών, όπου τα γενικά και ψυχιατρικά νοσοκομεία δέχονται ασθενείς για βραχύχρονη θεραπεία και παραπέμπουν τους ασθενείς που παίρνουν εξιτήριο.

Οι ΚΥΨΥ είναι αποδοτικότερες όταν είναι στενά συνδεδεμένες με υπηρεσίες πρωτοβάθμιας υγείας και άτυπους παρόχους υπηρεσιών που δραστηριοποιούνται στην Κοινότητα.

Η) Η βασική επισήμανση ότι αφετηρία για  την  διαμόρφωση  του  Τομεοποιημένου  Σχεδιασμού,  αποτελεί  η  έμφαση  στην  ανάγκη πραγματικής  επανεκκίνησης  της  ψυχιατρικής  μεταρρύθμισης  με  κύριο  χαρακτηριστικό  την  εμπέδωση  της  κοινοτικής ψυχιατρικής και με κοινό τόπο την εκτίμηση ότι, παρά τα σημαντικά βήματα που έχουν γίνει μέχρι  σήμερα, τα ελλείμματα είναι εξίσου σημαντικά, ενώ τα βήματα που πρέπει να γίνουν είναι ακόμη πολλά και  προς πολλές κατευθύνσεις.

Θ) οι αναφορές στα θεσμικά εργαλεία που θα υποστήριζαν την υλοποίηση (αλλά και την αναγκαία κάθε φορά επικαιροποίησή του) Σχεδιασμού, όπως:

1. Η ολοκλήρωση της Τομεοποίησης των Υπηρεσιών Ψυχικής Υγείας σε όλη τη χώρα
2. Η ολοκλήρωση της συγκρότησης των Διατομεακών Συμβουλίων.
3. Η δημιουργία Μόνιμης Επιτροπής για την παρακολούθηση της υλοποίησης του σχεδιασμού.
4. η δρομολόγηση συμπλήρωσης του θεσμικού πλαισίου με την έκδοση των αναγκαίων ΥΑ για το Σύστημα Διαχείρισης και την Κοστολόγηση των Μονάδων Ψυχικής Υγείας που αναπτύσσονται από Ν.Π.Ι.Δ., των Κέντρων Ημέρας, των Κινητών Μονάδων και των Στεγαστικών Δομών, για τις Μονάδες Παρέμβασης στην Κρίση, για τη διαχείριση του υψηλού ποσοστού ακούσιων νοσηλειών ─ 50% των εισαγωγών.
5. Προσχέδιο προς διαβούλευση για τον μετασχηματισμό των τριών (3) Ψυχιατρικών Νοσοκομείων.

Ι) η βεβαιότητα, ότι ο Σχεδιασμός που προτείνεται θα μπορούσε να εκφράσει τα οράματα, τις αξίες, τις εμπειρίες και τις αγωνίες των επαγγελματιών ψυχικής υγείας, των ληπτών υπηρεσιών και των οικογενειών τους και ακόμη η ελπίδα, ότι η Πολιτική Ηγεσία του Υπουργείου, της Διεύθυνσης Ψυχικής Υγείας, των Υ.Πε., των Πε.Δι.Το.Ψ.Υ. και των Τομεακών Επιστημονικών Επιτροπών των Τομέων, ότι η σταθερή πίεση όλων των ρυθμιστικών διοικητικών αρχών και επαγγελματιών, στο όραμα της ψυχιατρικής μεταρρύθμισης θα μπορούσε να το κάνει πραγματικότητα.

Και ακόμη, ότι, μετά από την αναθεώρηση του Συντάγματος και τη συμπλήρωση του άρθρου 21 με την προσθήκη της παραγράφου 6, έχει δημιουργηθεί ζήτημα επανεξέτασης του νομικού πλαισίου,[12]

Οι τροποποιήσεις με τον 4461/2019 του ν. 2716/1999, όπως τροποποιήθηκε με τις διατάξεις των ν. 4272/2014 και του ν. 4461/2017, είναι επί πλέον σαφές, ότι δεν ελήφθησαν διόλου υπόψη οι διατάξεις της Σύμβασης των Ηνωμένων Εθνών για την Αναπηρία και οι λοιπές κατευθύνσεις για τα πρόσωπα με Αναπηρία, αφού ο ν. 2716/1999 είχε ψηφιστεί πριν από τη σύναψή της και οι τροποποιητικές ελάχιστα σημειώνεται από τη μελέτη τους, ότι κάλυψαν αυτή την έλλειψη.

Περαιτέρω οι τροποποιήσεις του Συντάγματος δεν έχουν εκτελεστεί ακόμη, όπως και η ειδική επιτροπή του Υπουργείου Υγείας επισημαίνει σε συνδυασμό με την απίστευτη άναρχη και επικαλυπτόμενη διασπορά αρμοδιοτήτων, επιβεβαιώνουν την ανάγκη άμεσης ριζικής αναθεώρησης του θεσμικού πλαισίου που διέπει την πρόσβαση στις υπηρεσίες υγείας, λαμβανομένων υπόψη ιδιαιτέρως των απαιτήσεων προσαρμογής του ώστε να συμμορφώνεται με τη Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για την αναπηρία και το υπερεθνικό θεσμικό πλαίσιο που την διέπει.

 [1] Ο εν λόγω δείκτης χρησιμοποιείται πλέον στον κοινωνικό πίνακα αποτελεσμάτων που αποτελεί μέρος του κοινωνικού πυλώνα.

[2]  Όσον αφορά την Ελλάδα ειδικότερα, η κατακόρυφη μείωση των μισθών και η αύξηση της ανεργίας στο πλαίσιο κατακερματισμένου συστήματος υγειονομικής περίθαλψης με χαμηλή δυνατότητα ανακατανομής οδήγησε σε σημαντική μείωση της κάλυψης και της επιλεξιμότητας για δημόσια υγειονομική περίθαλψη.

Αν και υπάρχουν στοιχεία που αποδεικνύουν φαινόμενα υπερκατανάλωσης όσον αφορά τις υπηρεσίες υγειονομικής περίθαλψης πριν την κρίση στην Ελλάδα (όπως προκύπτει από τον μεγάλο αριθμό ιδιωτικών πληρωμών), αυτό έπαψε να είναι εφικτό με την επέλευση της κρίσης. Με τις μεταγενέστερες μεταρρυθμίσεις του 2014 και του 2016 καθιερώθηκε καθολική κάλυψη. Ο αντίκτυπος των εν λόγω μεταρρυθμίσεων στις ακάλυπτες ανάγκες δεν αποτυπώνεται επί του παρόντος στα διαθέσιμα στοιχεία.

[3] Πρέπει ν’ αναδειχτεί εδώ η έλλειψη κάθε πρόθεσης δημοκρατικής διαχείρισης του τεράστιου ζητήματος της υγείας, που οφείλεται σε τίποτε άλλο από ραθυμία ή στη χειρότερη περίπτωση σκοτεινές προθέσεις εξυπηρέτησης συμφερόντων και προκύπτει από τη διατύπωση του εξουσιοδοτικού νόμου 4675/2020 που δεν προβλέπει ψήφιση του Εθνικού Σχεδίου Υγείας από τη Βουλή για την υλοποίηση άλλου ευχολογίου μη θεσμικού κειμένου Εθνικής Στρατηγικής κι αυτό, αλλά μόνο υποβολή του στην Επιτροπή Κοινωνικών Υποθέσεων της Βουλής ΠΡΟΣ ΣΥΖΗΤΗΣΗ ΜΟΝΟ !!!.

[4] «…Στο πλαίσιο της Εθνικής Στρατηγικής Δημόσιας Υγείας εκπονείται πενταετές Εθνικό Σχέδιο Δράσης για τη Δημόσια Υγεία, το οποίο υποβάλλεται προς συζήτηση στην Επιτροπή Κοινωνικών Υποθέσεων της Βουλής. Το Εθνικό Σχέδιο Δράσης για τη Δημόσια Υγεία καθορίζει τις επιμέρους δράσεις και τα προγράμματα για την προαγωγή της υγείας των πολιτών, η εφαρμογή των οποίων καθίσταται υποχρεωτική για όλους τους δημόσιους φορείς παροχής υπηρεσιών δημόσιας υγείας από τη δημοσίευση της κοινής υπουργικής απόφασης της παραγράφου 2 του παρόντος άρθρου, τους πρωτοβάθμιους και δευτεροβάθμιους Οργανισμούς Τοπικής Αυτοδιοίκησης, καθώς και για κάθε νομικό πρόσωπο δημοσίου ή ιδιωτικού δικαίου εποπτευόμενο από το Δημόσιο, που αναπτύσσει δράσεις και προγράμματα δημόσιας υγείας σε επιμέρους τομείς. Το Εθνικό Σχέδιο Δράσης για τη Δημόσια Υγεία αποτελεί την επιχειρησιακή στρατηγική στα ζητήματα δημόσιας υγείας με πενταετή ορίζοντα και είναι δεσμευτικό για τις δημόσιες αρχές και τις υπηρεσίες υγείας. Αποτελεί τον οδικό χάρτη και το επιχειρησιακό εργαλείο των πολιτικών δημόσιας υγείας και έχει το ακόλουθο ελάχιστο ρυθμιστικό περιεχόμενο:

α) Περιλαμβάνει τους στόχους δημόσιας υγείας - εκπεφρασμένους σε μετρήσιμους δείκτες - και τα μέσα επίτευξης αυτών για την προσεχή πενταετία.

β) Παραθέτει τον προϋπολογισμό των επιλεγόμενων δράσεων σε ορίζοντα πενταετίας….»

[5] Τελευταία εξαγγελία ήταν η υπόσχεση της κ. Ζωής Ράπτη στις 14.5.2021, ότι, «εντός του μήνα ολοκληρώνεται και θα παρουσιαστεί ο ψηφιακός χάρτης για την ψυχική υγεία,

[6] Η  συνεχιζόμενη αναθεώρηση του προγράμματος ΨΥΧΑΡΓΩΣ για την επόμενη  πενταετία καθυστερεί προς το παρόν και υπάρχει πολιτική συζήτηση  σχετικά με τη μελλοντική κατεύθυνση της πολιτικής για την ψυχική  υγεία στην Ελλάδα^[6].

[7] Όπως στην περίοδο της πανδημίας του ιού Covid, «…Επειδή η πανδημία Covid-19 και άλλοι λειτουργικοί λόγοι, όπως η Ειδική Επιτροπή είναι 9μελής, λειτουργεί άνευ αμοιβής ή αποζημίωσης, δεν έχει πόρους για δαπάνες μετακίνησης για εκτέλεση υπηρεσίας και δεν επικουρείται από αποκλειστική γραμματεία, ενώ καλείται να διερευνήσει πληθώρα καταγγελιών, αδυνατεί αντικειμενικά να διενεργήσει συστηματικά επισκέψεις και ελέγχους στις ιδιωτικές ψυχιατρικές κλινικές στην Επικράτεια για τη σύνταξη τυχόν αρνητικής έκθεσης και επανελέγχου των τυχόν συστάσεων προς αυτές προς συμμόρφωση.

[8] Όπως έχει επισημανθεί και από την Ειδική Επιτροπή για την προστασία των προσώπων με ψυχικές διαταραχές του Υπουργείου Υγείας, μετά από την αναθεώρηση του Συντάγματος και τη συμπλήρωση του άρθρου 21 με την προσθήκη της παραγράφου 6 από την οποία προκύπτει η αυξημένη προστασία των συγκεκριμένων ευπαθών ομάδων, έχει δημιουργηθεί ζήτημα επανεξέτασης του νομικού πλαισίου, ειδικότερα του ζητήματος της αντιμετώπισης των προβλημάτων της κοινωνικής επανένταξης των ατόμων με αναπηρία.  Κι αυτό διότι, οι προαναφερόμενες συνταγματικές διατάξεις υπαγορεύουν τη διασφάλιση της ανάπτυξης της προσωπικότητας των ατόμων με αναπηρία με την επαγγελματική τους ένταξη και την ενεργή συμμετοχή τους μεταξύ άλλων, στην κοινωνική και οικονομική ζωή της χώρας.  Τα άτομα με αναπηρία δεν θεωρούνται πλέον παθητικοί δέκτες παροχών, εμποδιζόμενα να εισέλθουν στην αγορά εργασίας. Το νέο νομικό πλαίσιο, θα πρέπει να δίνει τη δυνατότητα στα άτομα με αναπηρία να αναδεικνύουν τις δυνατότητές τους – μέσω των εύλογων προσαρμογών – καθώς και αυξημένη δυνατότητα απασχόλησης.

[9] Κατά τη συζήτηση για τον προϋπολογισμό του 2021 τον Οκτώβριο του 2020 «θρυμματίστηκαν τ’ αυτιά» από τις υπουργικές ανακοινώσεις , ότι

« Μία από τις πλέον σημαντικές προτεραιότητες για το Υπουργείο Υγείας αυτή την περίοδο, αποτελεί ο τομέας της ψυχικής υγείας. ….ότι το 2020, η παγκόσμια πανδημία εμφανίστηκε σε ένα ταραγμένο και υποχρηματοδοτούμενο τοπίο ψυχικής υγείας….

….και τα δραστικά και- αναγκαίως περιοριστικά- μέτρα που ελήφθησαν για την αντιμετώπιση της πανδημίας, οδήγησαν σε μια νέα πραγματικότητα που επιβάρυνε επιπλέον την Ψυχική Υγεία των πολιτών, όπως καταγράφεται σε όλες τις επιστημονικές μελέτες.  … ότι ο Πρωθυπουργός, δημιούργησε ειδικό χαρτοφυλάκιο με σκοπό τον εκσυγχρονισμό των μηχανισμών παροχής των σχετικών υπηρεσιών και προώθησης καινοτόμων πολιτικών που θα συμβάλλουν στην ψυχοκοινωνική κάλυψη του γενικού πληθυσμού και την ενδυνάμωση των ευάλωτων ομάδων.  Ειδικότερα, για τις πρωτοβουλίες του Υπουργείου Υγείας για την αντιμετώπιση των ψυχολογικών συνεπειών του Covid 19 στους πολίτες, ότι ξεκίνησαν να λειτουργούν πέντε (5) Πολυδύναμα Κέντρα σε Ρόδο, Πύργο, Ναύπλιο, Καλαμάτα και Χίο, ενώ από τις αρχές του 2021, προβλέπεται η έναρξη λειτουργίας τεσσάρων ακόμη Πολυδύναμων καθώς και Κινητών Μονάδων για την υποστήριξη εξαρτημένων και από ναρκωτικά που διαμένουν σε περιοχές εκτός αστικού ιστού, ότι αναπτύσσονται νέες υποστηρικτικές δομές βραχείας διαβίωσης για ασθενείς με αυτισμό και άνοια σε όλη την Ελλάδα και δημιουργούνται προγράμματα εξ αποστάσεως ψυχοεκπαίδευσης και στήριξης της οικογένειας ή των φροντιστών τους.

Ότι συστήνονται Μονάδες Έγκαιρης Παρέμβασης στη ψύχωση για την έγκαιρη ανίχνευση των συμπτωμάτων ψυχικής διαταραχής στο πρώιμο στάδιο εμφάνισής τους, σε εφήβους και νέους,(ηλικίες 16-25), ώστε να προλαμβάνονται οι μακροχρόνιες επιπτώσεις και να διασφαλίζεται ότι τα παιδιά μας θα τύχουν αποτελεσματικής θεραπείας και θα έχουν μια πραγματική ευκαιρία, σε μια υγιή, ψυχικά, ζωή, ότι δημιουργούνται Κέντρα Ημέρας και Συμβουλευτικής με στόχο την παροχή υπηρεσιών ψυχικής υγείας στο Φοιτητικό Πληθυσμό των Πανεπιστημίων, ώστε να ενισχυθεί η ανθεκτικότητά τους στην αντιμετώπιση των σύγχρονων προκλήσεων σε συνδυασμό με τις φοιτητικές τους υποχρεώσεις.

Ότι στο πλαίσιο της ψηφιακής μεταρρύθμισης υλοποιείται Ψηφιακός Χάρτης όλων των δομών Ψυχικής Υγείας για την βελτίωση της προσβασιμότητας των συμπολιτών μας στις υπηρεσίες αυτές με τον οποίο και θα γνωστοποιείται στον πολίτη ο πλησιέστερος διαθέσιμος φορέας στον οποίο μπορεί να απευθυνθεί για το πρόβλημά του.

Ότι εντάσσονται οι ΑΜΚΕ, τις βασικές δομές παροχής υπηρεσιών ψυχικής υγείας της χώρας, τις οποίες το Υπουργείο Υγείας χρηματοδοτεί, ΓΙΑ ΠΡΩΤΗ ΦΟΡΑ στο ηλεκτρονικό σύστημα παρακολούθησης των δομών υγείας BI HEALTH του Υπουργείου Υγείας.  Ότι στον ΟΚΑΝΑ υλοποιούνται 16 Προγράμματα, χρηματοδοτούμενα από το ΕΣΠΑ, τα οποία παρέμεναν σε αδράνεια, και δημιουργούνται 18 Δομές :Πέντε (5) Πολυδύναμα Κέντρα για την αντιμετώπιση εξαρτήσεων από ουσίες και εθισμούς (αλκοόλ, τζόγος, διαδίκτυο). Μία (1) Μονάδα για αλκοόλ και νόμιμες εξαρτήσεις. Πέντε (5) Κινητές Μονάδες και εξι (6) Κέντρα Ημέρας αστέγων και μη σε Αττική, Θεσσαλονίκη και Πάτρα.

Εκπονείται νέα επταετής Προγραμματική Σύμβαση για την Λειτουργία των Κέντρων Πρόληψης των Εξαρτήσεων που λειτουργούν στους Δήμους, με τη συμμετοχή και συνεργασία του Υπουργείου Εσωτερικών, της ΕΕΤΑΑ, της ΚΕΔΕ και του ΟΚΑΝΑ με σκοπό την υλοποίηση συντονισμένων δράσεων και την ένταξή τους σε ολοκληρωμένο πληροφοριακό σύστημα, για την διαφάνεια της λειτουργίας τους.

Εκπονείται το Εθνικό Σχέδιο Δράσης κατά των Ναρκωτικών με στόχο την παρουσίασή του από τον Εθνικό Συντονιστή, εντός του πρώτου τριμήνου 2021.  Εν τέλει ότι στο Υπουργείο Υγείας καταβάλλεται κάθε δυνατή προσπάθεια να επαναπροσδιοριστεί, σε στέρεες βάσεις, το μέλλον της ψυχιατρικής μεταρρύθμισης, εν μέσω της υγειονομικής κρίσης την οποία διερχόμαστε ,με ένα Νέο Εθνικό Σχέδιο Δράσης για την Ψυχική Υγεία με ορίζοντα δεκαετίας, το οποίο θα παρουσιαστεί το 2021. Ότι επιδιώκεται να υπάρξει ανταπόκριση τόσο στις υφιστάμενες όσο και στις νέες, αναδυόμενες, ανάγκες του πληθυσμού, μετά και από την εμπειρία του σημαντικού προγράμματος «ΨΥΧΑΡΓΩ» για παροχή σύγχρονων και αποτελεσματικών υπηρεσιών ψυχικής υγείας.  Με Στόχο μας να ενισχυθεί η πρόληψη και η αποτελεσματικότερη ένταξη της ψυχικής υγείας στην πρωτοβάθμια φροντίδα, να στηριχθεί η αποασυλοποίηση, να καταπολεμηθεί το στίγμα και να ενθαρρυνθεί η ένταξη στην κοινότητα.

Ότι για τους λόγους αυτούς, αυξάνουμε τον τακτικό προϋπολογισμό για τις υπηρεσίες ψυχικής υγείας και απεξάρτησης για το 2021 κατά 62%, από 34 εκατομμύρια ευρώ σε 58, ώστε μαζί με τα έκτακτα έσοδα-να φτάσουμε στο 2% των συνολικών δαπανών για την υγεία, σύμφωνα με τον στόχο του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (βλ. αντίθετα https://www.naftemporiki.gr/story/1669674/poedin-ston-upo-psifisi-proupologismo-meionontai-oi-dimosies-dapanes-gia-tin-ygeia

[10] Απόδειξη, ότι τίποτε άλλαξε έκτοτε, κανένα σοβαρό νομοθέτημα υπήρξε με τις γνωστές μόνο ταχείες διαδικασίες, είναι το γεγονός  ότι ψηφίστηκε το Άρθρο 59 του νέου νόμου 4931/22, όχι ως αυτόνομο νομοθέτημα, αλλά, ως άλλη μια τροποποίηση του Α96 του βασικού νόμου του 2071/1999 στον οποίο προστέθηκε το Άρθρο 96Α για τη εξειδικευμένη ρύθμιση μεταφοράς του ασθενή κατά την διαδικασία της ακούσιας νοσηλείας.

[11] Οι Κοι.Σ.Π.Ε. είναι Ν.Π.Ι.Δ., κερδοσκοπικού χαρακτήρα με περιορισμένη ευθύνη των μελών τους, που θεσπίστηκαν με το άρθρο 12 του .2716/1999 του Υπουργείου Υγείας για την «Ανάπτυξη και τον εκσυγχρονισμό των υπηρεσιών ψυχικής υγείας».  ¨Ηδη,  σύμφωνα με το Ν.4019/2011 περί «Κοινωνικής Οικονομίας και Κοινωνικής Επιχειρηματικότητας», εντάσσονται στις Κοινωνικές Συνεταιριστικές Επιχειρήσεις (Κοιν.Σ.Επ.) Ένταξης.

[12] https://www.moh.gov.gr/articles/citizen/dikaiwmata-lhptwn-yphresiwn-ygeias/eidikh-epitroph-elegxoy-prostasias-twn-dikaiwmatwn-twn-atomwn-me-psyxikes-diataraxes/5868-ektheseis-porismata?fdl=22642

Top